WYSTĘPOWANIE WIELKICH ZESPOŁÓW GERIATRYCZNYCH NA PRZYKŁADZIE PACJENTÓW ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO

Cz. VIII

Cz.1 Cz.2 Cz.3 Cz.4 Cz.5 Cz.6 Cz.7

1. WYBRANE WIELKIE ZESPOŁY GERIATRYCZNE

Niedożywienie u osób starszych

Niedożywienie definiuje się jako nieprawidłowy stan odżywienia, który jest spowodowany złym przyswajaniem lub małą podażą składników pokarmowych lub zwiększonym zapotrzebowaniem będącym wynikiem zachodzących procesów katabolicznych. 

Jest jednym z głównych czynników, które przyspieszają proces starzenia, jednak w rutynowym postępowaniu z osobami starszymi nie diagnozuje się tego schorzenia.

Do oceny stanu odżywienia pacjentów geriatrycznych stosuje się Krótki Kwestionariusz Oceny Stanu Odżywienia (ang. Mini Nutritional Assessment – MNA). 

Test odnosi się do okresu ostatnich trzech miesięcy i składa się z 6 pytań, które dotyczą: ograniczenia spożywania posiłków, utraty masy ciała, możliwości poruszania się, wystąpienia stresu psychologicznego i zaburzeń neuropsychologicznych, wskaźnika BMI (ang. Body Mass Index).

• Wystąpienie niedożywienia u osób w wieku podeszłym charakteryzuje wieloprzyczynowość. Zmiany zachodzące w układzie pokarmowym to:

• zaburzenia w regulacji głodu i pragnienia,
• spowolnienie metabolizmu (powodujące stałe uczucie sytości), 
• zmniejszenie aktywności i liczby kubków smakowych, 
• osłabienie węchu, 
• obniżona kwasowość żołądkowa, 
• opóźnione opróżnianie żołądka.

Wielochorobowość – charakterystyczna dla osób w wieku podeszłym – wpływa negatywnie na stan odżywienia. 

Badania dowodzą, że ryzyko wystąpienia niedożywienia w tej grupie wiekowej zwiększa się u osób, u których zdiagnozowano trzy lub więcej chorób przewlekłych:

• Pacjenci z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) odczuwają trudność  w oddychaniu podczas spożywania posiłków, 
• udar niedokrwienny mózgu często w konsekwencji prowadzi do zaburzenia połykania a zaparcia prowadzą do uczucia pełności oraz niechęci do przyjmowania kolejnych posiłków.
• Przewlekły stan zapalny powoduje zmniejszenie apetytu, zwiększenie metabolizmu oraz uwalnianie cytokin, będących istotnym czynnikiem przyczyniającym do wystąpienia niedożywienia. 
• Restrykcje żywieniowe, stosowane w różnych jednostkach chorobowych, np. cukrzycy mogą przyczynić się do rozwoju jadłowstrętu.
• U osób starszych obserwuje się trudność w gryzieniu i żuciu pokarmów, problemy
  z połykaniem (dysfagia) oraz ból podczas połykania (odynofagia). Ponadto brak protez zębowych, niechęć do ich używania bądź złe dostosowanie do podniebienia przyczyniają się do tego, że chorzy unikają spożywania niektórych produktów spożywczych, z powodu ich twardej struktury, np. czerwonego mięsa (źródło białka, witamin z grupy B, minerałów) bądź ciemnego pieczywa (źródło błonnika i węglowodanów złożonych).

Występowanie zaburzeń funkcji poznawczych oraz depresji sprzyja  niedożywieniu. 

W tym kontekście u chorych obserwuje się niechęć bądź obojętność w stosunku do przyjmowania posiłków. Osoby mieszkające samotnie nie chcą gotować tylko dla siebie, uniemożliwiając w ten sposób podaż wystarczającej ilości składników odżywczych. Ponadto w ujęciu psychologicznym osoby starsze mogą unikać przyjmowania posiłków w celu zwrócenia na siebie uwagi otoczenia.

Polipragmazja negatywnie wpływa na stan odżywienia osób w wieku podeszłym. Farmakoterapia może oddziaływać na apetyt, odczuwanie sytości i głodu. Zarówno duża ilość przyjmowanych leków, jak i niektóre ich rodzaje powodują nudności, zmniejszając tym samym ilość spożywanego pokarmu. Metronidazol, blokery kanału wapniowego, inhibitory konwertazy angiotensyny wpływają na obniżenie doznań smakowych, leki z grupy NLPZ, bisfosfoniany, suplementy potasu mogą być przyczyną nudności i/lub wymiotów, leki antycholinergiczne powodują wczesne uczucie sytości. Na ilość przyjmowanego pożywienia mają wpływ również opioidy, niektóre leki przeciwdepresyjne oraz psychotropy.

Wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko rozwoju nowotworu. Choroby nowotworowe oraz towarzysząca im farmakoterapia są istotnym czynnikiem anoreksygenicznym. Podczas rozwoju choroby wiele czynników wpływa na ograniczenie ilości przyjmowanego pożywienia: 

• wzrastający guz pozyskuje składniki odżywcze z organizmu, zaburzając metabolizm i prowadząc do pogorszenia apetytu,
• umiejscowienie guza może powodować pojawienie się bólu związanego z przyjmowaniem posiłków oraz trudność w gryzieniu i połykaniu pokarmów a stosowane w leczeniu chemioterapia i radioterapia obarczone są występowaniem licznych skutków ubocznych. 

W niedożywieniu typu marasmus – będącym konsekwencją przewlekłego głodzenia – obserwuje się zmniejszenie masy ciała jak również pogorszenie wskaźników laboratoryjnych (stężenie albumin i prealbumin, kreatyniny, cholesterolu, bezwzględnej liczby limfocytów). Niedożywienie typu kwashiorkor objawia się wystąpieniem obrzęków i hipoalbuminemią, bez utraty masy ciała. 

W typie mieszanym dochodzi do zmniejszenia masy ciała oraz pogorszenia wskaźników antropometrycznych (BMI, grubość ramienia i łydki, obwód pasa, grubość fałdu tłuszczowego) i laboratoryjnych.

Następstwa niedożywienia prowadzą do pogorszenia funkcjonowania organizmu w aspekcie bio-psycho-społecznym oraz zwiększają prawdopodobieństwo instytucjonalizacji opieki. 

Do głównych konsekwencji zdrowotnych niedożywienia zalicza się: 

• spadek masy i siły mięśniowej (sarkopenia), 
• utratę masy ciała, 
• niedokrwistość z niedoboru żelaza i witaminy B12, 
• hipoalbuminemię, 
• osłabienie perystaltyki jelit, 
• zwiększenie ryzyka powstawania odleżyn (ograniczenie mobilności, niedobór białka, witamin oraz mikro- i makroelementów), 
• zaburzenia wchłaniania (z powodu zaniku kosmków jelitowych), 
• zmniejszenie wydolności narządów i układów (zanik mięśni oddechowych, 
• niewydolność krążenia, osteoporoza), 
• zespół słabości, przedwczesna śmierć.

Mgr Adam Łacek