Kto to jest pielęgniarka/pielęgniarz?

Piszę o tym, bo bardzo często spotykam się z różnymi wypowiedziami, krążącymi stereotypami wśród moich najbliższych, przyjaciół, znajomych. Na szczęście, ich zdążyłem już wyedukować kim jest pielęgniarka/pielęgniarz. 

Jednak wśród moich pacjentów, ich rodzin, potencjalnych odbiorców usług, które są świadczone przez pielęgniarki/pielęgniarzy, również odpłatnie, konfrontujemy się z wyobrażeniem o zawodzie, który w przekonaniu wielu ludzi może wykonywać praktycznie każdy, kto ma ,,jakieś przeszkolenie lub tylko doświadczenie’’. 

Nader często spotykam się z pytaniem, … ale jak to Państwo nie przyjadą zmienić pampersa, nakarmić mamusi, umyć i oklepać? Jeśli nie pielęgniarka, to kto?!’’

Niestety to przekonanie społeczeństwa wywodzi się z czasów tak odległych, że już nikt ich nie pamięta. Rzeczywiście kiedyś, w zamierzchłych czasach, aby zostać pielęgniarką nie było trzeba posiadać wykształcenia i wystarczyło ,,przyuczenie do zawodu’’. Jednak zawód mocno ewoluował na przestrzeni lat, a współcześnie to można określić mianem błyskawicznego rozwoju.

Obecnie, aby zostać pielęgniarką/pielęgniarzem trzeba ukończyć studia na kierunku pielęgniarstwo oraz uzyskać prawo wykonywania zawodu pielęgniarki/pielęgniarza, które nadaje właściwa Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych.

Pierwszy etap kształcenia to studia I-go stopnia, w toku których absolwent uzyskuje tytuł licencjata pielęgniarstwa i staje się pełnoprawną pielęgniarką. Studia mają charakter kształcenia praktyczno-teoretyczny. 

W trakcie kształcenia student musi przebrnąć począwszy od przedmiotów ogólnych tj. anatomię, fizjologię, biochemię, biofizykę, patofizjologię, socjologię medycyny, psychologię, zarządzanie w pielęgniarstwie, farmakologię kliniczną, badanie fizykalne, podstawy pielęgniarstwa, pedagogikę, po główne gałęzie medycyny, tj. internę, pediatrię, chirurgię, anestezjologię z intensywną terapią, psychiatrię, podstawową opiekę zdrowotną, geriatrię, pielęgniarstwo w opiece paliatywnej, pielęgniarstwo ratunkowe, neurologię, kończąc na przedmiotach klinicznych. 

Zatem na studiach pielęgniarskich, nauczyciele akademiccy (Vivant professores!) przeprowadzą studenta przez większość głównych gałęzi medycyny przygotowując go do pracy o bardzo różnej specyfice. 

Kończąc studia licencjackie zostaje się ,,pielęgniarką ogólną”. To tak, jak lekarz po studiach lekarskich zostaje ,,lekarzem ogólnym’’. Liczba godzin kształcenia na studiach pielęgniarskich licencjackich wynosi nie mniej niż 4720.

Kolejnym etapem kształcenia mogą być kursy/szkolenia podyplomowe, które dają dodatkowe kompetencje w wąskiej dziedzinie, np. szczepienia ochronne albo przygotowujące pielęgniarkę do pracy w specjalnej jednostce/oddziale jak np. anestezjologia, chirurgia, pielęgniarstwo operacyjne, ratunkowe i wiele innych. 

Najszerszym szkoleniem w pielęgniarstwie, najbardziej docenianym przez pracodawców i przez płatnika jest szkolenie specjalizacyjne. Daje ona szeroką wiedzę w danej dziedzinie, zwiększa kompetencje zawodowe. Kończy się egzaminem państwowym, który odbywa się w Warszawie i jest organizowany oraz kontrolowany przez niezależną instytucję, czyli Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych w Warszawie. Zdany Egzamin Państwowy zwieńcza szkolenie specjalizacyjne, które kończy się nadaniem tytułu specjalisty pielęgniarstwa w określonej dziedzinie.

Pielęgniarki posiadające tytuł licencjata pielęgniarstwa mogą podjąć kształcenie na studiach magisterskich na kierunku pielęgniarstwo. 

W toku kształcenia studiów II-go stopnia zdobywają wiedzę z węższych dziedzin medycyny tj. leczenie ran, psychoterapii, uczą się o stanach zagrożenia życia i intensywnej terapii, zdobywają wiedzę z takich dziedzin medycyny jak diabetologia, nefrologia, rzadkie jednostki chorobowe w pediatrii i wiele innych. 

Ponadto uzyskują szczegółową wiedzę z zakresu zarządzania w pielęgniarstwie, dydaktyki szkoły wyższej oraz badań naukowych. Dzięki temu zyskują kompetencje do nauczania zawodu pielęgniarki, jak również kierowania zespołem pielęgniarskim, zarządzania placówką ochrony zdrowia oraz prowadzenia badań naukowych w pielęgniarstwie.

Kończąc studia II-go stopnia pielęgniarka/pielęgniarz zyskuje tytuł magistra pielęgniarstwa. Liczba godzin na tychże studiach nie może być mniejsza niż 1300.

Możliwe jest również podjęcie studiów doktoranckich na wydziale nauk o zdrowiu oraz pięcie się po kolejnych szczeblach kariery naukowej jak habilitacja, włącznie z uzyskaniem tytułu profesora. Moi byli wykładowcy takie tytuły już posiadają, czego im z całego serca gratuluję.

Czym zajmuje się pielęgniarka/pielęgniarz?

Pielęgniarka/pielęgniarz to osoba po kierunkowych studiach medycznych, posiadająca prawo wykonywania zawodu pielęgniarki/pielęgniarza wydane przez właściwą Okręgową Radę Pielęgniarek i Położnych, która realizuje świadczenia zdrowotne w wielu różnych sytuacjach zdrowotnych. 

Pielęgniarka/pielęgniarz to nie opiekun medyczny ani sanitariusz, których głównym zadaniem jest wykonywanie (na zlecenie i pod nadzorem pielęgniarki/pielęgniarza) czynności higienicznych, sprawowanie opieki bezpośredniej nad pacjentem, karmienie, mycie, przebieranie, zmiana pieluchomajtek, towarzyszenie pacjentowi. 

Pielęgniarka/pielęgniarz to nie zawód pomocniczy, nie jest podległy lekarzowi. 

To zawód w pełni autonomiczny posiadający swój własny samorząd zawodowy, posiadający umocowania prawne w postaci ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz regulowanych wieloma rozporządzeniami Ministra Zdrowia. Pielęgniarka/pielęgniarz to profesjonalista.

Pielęgniarki/pielęgniarze wykonują czynności diagnostyczne – potrafią przeprowadzić wywiad i badanie przedmiotowe. Tak, „słuchawki” to nie tylko atrybut lekarza. To narzędzie pracy również pielęgniarki/pielęgniarza. 

Na podstawie wywiadu i badania podejmuje decyzję, czy dany objaw stanowi patologię, czy fizjologię. Część chorób może i potrafi zdiagnozować, jak np. zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie zatok przynosowych i odróżnić na podstawie badania fizykalnego oraz testów diagnostycznych czy należy zaordynować antybiotyk, czy wystarczy jedynie leczenie objawowe. Potrafi przeprowadzić podstawowe badanie neurologiczne pacjenta. Potrafi rozpoznać stany patologiczne w trakcie osłuchiwania płuc i serca. W sytuacjach wymagających interwencji lekarskiej kieruje pacjenta do lekarza.

Ponadto odpowiada za pobieranie materiału do badań z różnych części ciała potocznie nazywanych wymazami, pobieranie krwi, moczu, zeskrobin, nasienia i wiele innych. 

Ponadto pielęgniarki/pielęgniarze wykonują szereg różnych testów z krwi do szybkiego oznaczenia poziomu glukozy, kreatyniny, CRP, kwasu moczowego, antygenu wirusa SARS Cov-2. 

Ponadto pielęgniarki/pielęgniarze wykonują różne badania diagnostyczne w zależności od specjalności w jakiej pracują, np. EKG, testy wysiłkowe, podłączają tzw. Holtery, testy alergiczne, spiromemtrię.

Pielęgniarki/pielęgniarze wykonują pomiary parametrów życiowych, na podstawie których ustalany jest dalszy plan leczenia przez lekarza. Monitorują stan zdrowia pacjenta (dokonują pomiarów czynności życiowych oraz je interpretują).

Pielęgniarki/pielęgniarze posiadający kwalifikacje (magister/specjalista w określonej dziedzinie/po kursie dokształcającym leczenia ran) zajmują się diagnozowaniem rany, odleżyny, owrzodzenia oraz decydują o sposobie LECZENIA rany.

Pielęgniarki/pielęgniarze systemu, czyli pracujący w Zespołach Ratownictwa Medycznego mają szerokie uprawnienia diagnostyczne i terapeutyczne, nie rzadko pełnią rolę kierownika zespołu. 

Diagnozują i leczą stany zagrażające życiu tj. zawał, udar, nagłe stany internistyczne, kardiologiczne, pediatryczne, chirurgiczne, urazy kończyn, zatrzymanie krążenia i oddechu, urazy i obrażenia po wypadkach komunikacyjnych i wiele, wiele innych. Posiadają uprawnienia do samodzielnego podawania leków.

Pielęgniarki/pielęgniarze w zakresie leczenia wykonują wiele różnych czynności. Przede wszystkim podają leki zlecone przez lekarza w postaci iniekcji, wlewów kroplowych oraz innymi możliwymi drogami i dostępnymi metodami. Obsługują skomplikowany sprzęt medyczny, taki jak pompy infuzyjne i strzykawkowe, respiratory, sprzęt do hemofiltracji pozaustrojowej, prowadzą dializoterapię.

Pielęgniarki/pielęgniarze również ordynują określone wyroby medyczne i leki oraz wystawiają na nie recepty i zlecenia. 

Nie każda pielęgniarka posiada takie uprawnienia, gdyż wymaga to stosownych kwalifikacji (magister pielęgniarstwa/specjalista pielęgniarstwa/ ukończone szkolenie podyplomowe). Takie pielęgniarki/pielęgniarze potrafią samodzielnie leczyć niektóre jednostki chorobowe oraz  także dolegliwości, jak odwodnienie, niedożywienie, dolegliwości bólowe, rany, owrzodzenia, odleżyny, zapalenie gardła, nosa, ucha, zakażenia grzybicze błon śluzowych, zakażenia pasożytnicze skóry i włosów oraz przewodu pokarmowego, a także stany zwiększonego napięcia emocjonalnego np. lęk. 

Można się do nich zwrócić o pomoc, także podejrzewając chorobę weneryczną (szczególnie kiedy dostęp do wenerologa/dermatologa jest utrudniony).

Od pielęgniarki/pielęgniarza otrzymasz również zlecenie na wyroby medyczne np. cewniki urologiczne, sprzęt stomijny, kule, balkonik, materac przeciwodleżynowy, pieluchomajtki, wkładki chłonne, perukę i wiele innych.

Ponadto część pielęgniarek/pielęgniarzy posiada uprawnienia do kontynuowania leczenia, które zaordynował uprzednio lekarz. Oznacza to, że uzyskamy receptę od pielęgniarki na większość leków, wystarczy, że będziesz dysponować dokumentacją medyczną na podstawie, której pielęgniarka stwierdzi, że ten lek może przepisać.

Pielęgniarki specjalizujące się w opiece paliatywnej diagnozują potrzeby i wdrażają postępowanie terapeutyczne u pacjentów walczących z objawami obniżającymi jakość ich życia i umierania (ból, duszność, nudności, wymioty, brak apetytu, pobudzenie psychoruchowe, lęk, agresja, omamy wzrokowe i słuchowe, skurcze, owrzodzenia nowotworowe, odleżyny, suchość śluzówek, odwodnienie, zaparcia, biegunki). Ponad to stanowią wsparcie emocjonalne dla pacjenta i jego najbliższych.

Do najczęściej wykonywanych zabiegów terapeutycznych przez pielęgniarki/pielęgniarzy należą (niepotrzebne jest zlecenie od lekarza na te zabiegi):

• Cewnikowanie pęcherza moczowego oraz płukanie pęcherza moczowego (zarówno u kobiet jak i u mężczyzn).
• Zakładanie zgłębnika (sondy) do żołądka w celu odżywienia pacjenta, który nie jest w stanie przyjmować pokarmów, płynów, leków doustnych, a także zgłębnikowanie żołądka w celu odbarczenia jego treści (wymioty).
• Zakładanie kaniuli (venflonu) do podawania leków/płynów dożylnych.
• Zakładanie kaniuli do podawania leków/płynów drogą podskórną.
• Zakładanie igły Hubbera do portu naczyniowego (pielęgniarki ze stosownymi kwalifikacjami), płukanie portu.
• Podawanie niektórych leków/płynów w formie iniekcji dożylnych/domięśniowych /podskórnych doraźnie w nagłych stanach.
• Stosowanie zabiegów z wykorzystaniem ciepła i zimna. 

To tylko kilka przykładów czynności terapeutycznych jakie wykonują na co dzień pielęgniarki/pielęgniarze.

W kwestii pielęgnowania pielęgniarki/pielęgniarze samodzielnie sprawują opiekę nad pielęgnacją cewników naczyniowych (wkłucia centralne, porty naczyniowe, PICC, cewniki permanentne typu Broviac).

Ponad to ordynują preparaty do pielęgnacji błon śluzowych w różnych schorzeniach, dolegliwościach, pielęgnacji skóry (szczególnie w kwestii profilaktyki przeciwodleżynowej pierwotnej i wtórnej).

Pielęgniarki/pielęgniarze zajmują się bardzo szeroko pojętą edukacją. 

Edukują pacjentów jak i ich opiekunów w bardzo różnych sytuacjach zdrowotnych. Prowadzą edukację diabetologiczną dla pacjentów z cukrzycą, nefrologiczną dla pacjentów dializowanych, specjalistyczną edukację w zakresie żywienia pozajelitowego dla pacjenta i jego opiekunów, którzy prowadzą żywienie w warunkach domowych. 

Pielęgniarki uczą pacjentów po zabiegach operacyjnych, jak radzić sobie w pierwszych dobach po zabiegach, co im wolno, a czego nie. Pielęgniarki/pielęgniarze edukują opiekunów pacjenta, który ma przebywać lub przebywa w warunkach domowych, jak się nim właściwie opiekować i go pielęgnować. 

Nie oznacza to, że pielęgniarka/pielęgniarz ma wykonywać czynności higieniczne. Jej rolą jest dać wskazówki i ewentualnie przeprowadzić instruktaż dla opiekunów, by Ci wiedzieli w jaki sposób postępować. 

Pacjenci, którzy nie mogą liczyć na opiekę najbliższych lub kiedy rodzina nie jest w stanie sprawować takiej opieki nad pacjentem w domu, może skorzystać z usług opiekuńczych oferowanych przez MOPS lub zatrudniając opiekuna medycznego prywatnie. 

Szczególną rolę w edukacji pełnią pielęgniarki rodzinne, opieki długoterminowej, opieki paliatywnej, które świadczą usługi w domach pacjentów. Ich rolą jest wyedukowanie pacjenta lub/i jego opiekunów jak zmienić opatrunek specjalistyczny, jak podawać właściwie leki, w jaki sposób podawać zastrzyki drogą podskórną, jak kontynuować płynoterapię drogą podskórną w warunkach domowych, czy i jak stosować tlenoterapię bierną, jak pielęgnować właściwie miejsce wkłucia, jak pielęgnować PEG-a/PEJ-a, jak pielęgnować okolice cewnika, jaką pozycję ciała stosować u pacjenta w zależności od choroby/dolegliwości, jaki sprzęt medyczny/rehabilitacyjny warto nabyć aby ułatwić opiekę nad pacjentem lub pomóc zachować sprawność i zdolność do samoopieki pacjenta. 

Prowadzą edukację i poradnictwo w zakresie pielęgnacji stomii wydalniczej przygotowując pacjenta/jego opiekunów do dalszej samodzielnej opieki.

Jeśli dobrnęli Państwo do końca, to teraz zapewne zastanawiają się Państwo: ale jak to…? Przecież w przychodni to pielęgniarka odbiera telefony w rejestracji i rejestruje pacjentów. W szpitalu zajmuje się myciem i przebieraniem chorego, karmieniem i transportem pacjentów. 

Tak to wszystko prawda. Są placówki, w których tymi czynnościami zajmują się jeszcze pielęgniarki, ale jest to wynik nieodpowiedniego zarządzania zespołem pielęgniarskim, gdyż te osoby pracują poniżej swoich kompetencji. Jest to przejaw niegospodarności. 

W dobie deficytu na rynku, tak cenionego pracownika jakim jest pielęgniarka/pielęgniarz, nie powinno się obarczać ich zadaniami poniżej posiadanych kwalifikacji.

 Obsługą rejestracji zajmować się mogą i w wielu miejscach zajmują się tylko rejestratorki/rejestratorzy, bez wykształcenia medycznego. Czynnościami higienicznymi typu toaleta pacjenta, karmienie, przewijanie zajmują się wyszkoleni opiekunowie medyczni oraz sanitariusze posiadający niezbędne szkolenie. 

Transportem chorych zajmują się firmy świadczące usługi transportowe na terenie szpitali. Niestety w przekonaniu niektórych zarządców placówek medycznych taniej jest obarczyć wszystkim pielęgniarkę/pielęgniarza, niż podzielić te obowiązki zgodnie z kompetencjami.

Efekt jest taki, że nie wykorzystuje się w pełni kwalifikacji i uprawnień pielęgniarki, co nie jest korzystne dla pacjentów. 

Niektórzy, również lekarze, powinni zdać sobie sprawę z faktu, że miejsce pielęgniarki w zespole terapeutycznym jest niezbędne i konieczne, bo w centrum zespołu jest pacjent. 

Dla tych, co mają wątpliwości, patrz model opieki zaczerpnięty z krajów wysokorozwiniętych takich jak UK, Irlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, USA, Australia, Emiraty Arabskie.

W tym miejscu pragnę podziękować za recenzję mojego artykułu Panu magistrowi pielęgniarstwa Jerzemu Krukowskiemu.

Michał Milewski 
Magister pielęgniarstwa
Specjalista Pielęgniarstwa Opieki Paliatywnej