Cz. I. 

W życiu każdego człowieka niezależnie od wieku emocje odgrywają niebagatelną rolę. Uczucia to ważna część składowa decyzji podjęcia lub zaniechania czynności, zamienię wsze motywująca nas do określonej działalności. 

W badaniach empirycznych na temat funkcjonowania emocjonalnego ludzi starszych porównuje się badaną populację z grupami młodszymi wiekowo, by móc określić zmiany w perspektywie rozwojowej. Starość to „okres jednorodny, pozbawiony wewnętrznej dynamiki. Emocjonalność ludzi starszych cechuje „mniej intensywne doświadczenie negatywnego afektu oraz doskonalsza kontrola emocji”.

Z dotychczasowego dorobku badawczego wynika, że emocje u osób starszych są
o mniejszym natężeniu i ludzie ci potrafią unikać sytuacji, mogących wywoływać niechciane uczucia. Z tej to przyczyny przyznają, że są mniej przygnębieni, rzadziej odczuwają smutek czy gniew niż pokolenie młodsze.

Źródła literaturowe podkreślają, że zaburzenia emocjonalne grupie wiekowej 65-69 lat są dosyć częste. Niestety, rzadziej dochodzi do ich zdiagnozowania. Dotychczasowe badania nad zaburzeniami emocjonalnymi u kobiet z tej grupy wiekowej 65-69 lat nie są wystarczające, a na gruncie rodzimym nigdy nie były prowadzone na szerszą skalę.

Psychosomatyka w wyjaśnieniu przyczyn i ustalenia sposobów terapii zaburzeń zdrowia. 

 Aby zrozumieć medycynę psychosomatyczną, należałoby sięgnąć do starożytności, Już Platon i Hipokrates dowodzili wzajemnych powiązań ciała i duszy. Jednak prawdziwy rozwój tej dziedziny wiedzy nastąpił dopiero w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. Psychosomatyka stała się nauką konieczną w wyjaśnianiu przyczyn i ustalaniu sposobów terapii zaburzeń zdrowia.

Wybrane teorie psychosomatyki

Jak łatwo zauważyć „psychosomatyka” to zrost dwóch wyrazów „psyche” i „soma”, które w grece oznaczają duszę i ciało. Psyche oznacza wszystko to, co jest nienamacalne (psychika człowieka, jego życie duchowe), z kolei soma to, co przyziemne, stałe (ciało człowieka). Warto w tym miejscu skupić uwagę na zdefiniowaniu dwóch istotnych terminów – psychosomatyki i medycyny psychosomatycznej. Zdaniem K. Wrześniewskiego w psychologii psychosomatyka ma trzy znaczenia:

• używana jest w „opisie genezy psychologicznej zaburzeń somatycznych”,
• wykorzystywana do wyjaśnienia związków między psyche a soma,
• stosowana w charakterystyce określonego podejścia do chorego.

Według WHO psychosomatyka jest teorią psychologiczną. Jej podstawą są badania wzajemnych powiązań związków biologicznych, środowiskowych i psychologicznych. Stanowią one wyznaczniki  choroby i zdrowia.  

Natomiast choroba psychosomatyczna jest przewlekłym, często ostrym  urazem psychicznym. Może być jedynym powodem wymiotów, łysienia plackowatego czy jadłowstrętu, podstawowym chociaż nie jedynym – nadciśnienia tętniczego i choroby wrzodowej. Ona też może doprowadzić do zaostrzenia objawów cukrzycy czy łuszczycy.

Psychosomatyka to dziedzina wiedzy z pogranicza psychologii i medycyny. Zajmuje się rozpatrywaniem zależności zachodzących pomiędzy cechami psychicznymi  a dolegliwościami fizycznymi człowieka. Samo pojęcie psychosomatyki, chociaż pojawiło się w 1818 r. (wprowadził je do medycyny Christian Heinroth), zaczęło funkcjonować w latach dwudziestych ubiegłego stulecia. 

Czym zatem jest medycyna psychosomatyczna? 

To całościowy systemem opieki nad chorym, w którym brane są pod uwagę czynniki psychiczne, biologiczne i społeczne, mające wpływ na zachorowanie, rozwój i przebieg choroby. Dziedzinę tę wyodrębniono z psychiatrii, a jej podstawą była analiza psychiczna – obserwacje kliniczne.

W literaturze przedmiotu pojawia się dość często pojęcie zaburzenia psychosomatycznego. W większości publikacji nie rozróżnia się zaburzenia od choroby psychosomatycznej. Taki znak równości wprowadza m. in. M. Jarosz, twierdząc, że  „zaburzenia psychosomatyczne to choroby”. Podobnego zdania jest W. Skrzyński, który twierdzi, że „zaburzenia psychosomatyczne są prawdziwą chorobą ciała”.

Podział główny teorii psychosomatyki

Pierwsze z wymienionych wyżej teorii zakładają, że schorzenia somatyczne wywołane są konkretną przyczyną (wpływ psychoanalizy Z. Freuda). Są wyrazem stłumionych, podświadomych pragnień. 

Drugie (wpływ H. Salyego) przyjmują, że każdy czynnik wywołujący stres może być powodem zmian w organizmie. Autor, pod wpływem którego powstała druga teoria był jednym z wiodących badaczy zagadnienia stresu i twórcą terminu „zespół adaptacji”.

Jak już wspomniano, aby zrozumieć medycynę psychosomatyczną, należałoby sięgnąć do starożytności, zwłaszcza zaś Platona i Hipokratesa, którzy już w czasach starożytnych wiedzieli, że kondycja człowieka i cielesna i psychiczna pozostają we „wzajemnym związku”.  

Ich późniejszy kontynuator myśli, Zygmunt Freud, sądził, że „nieświadome myśli i uczucia zamienić się mogą w objaw fizyczny”, a „objawy somatyczne są manifestacją nieświadomych konfliktów wewnętrznych”. 

Jednak dopiero na początku XX wieku rozpoczęły się formalne badania nad chorobami psychosomatycznymi i w ich efekcie zrodziły się trzy teorie wyjaśniające powstawanie tychże zaburzeń.  

Pierwsza z nich mówi o tym, że: 

• doświadczalny przewlekle stres psychologiczny ma wpływ na osłabienie organów ciała, które stają się źródłem objawów somatycznych.  Druga z kolei uznaje, że
• poszczególne rodzaje stresu wywołują określone choroby. I wreszcie trzecia sądzi, że
• połączenie predyspozycji fizjologicznych i stresu psychologicznego daje skutek w postaci zaburzenia psychosomatycznego. 

Powstawaniu zaburzeń psychosomatycznych może pomagać typ osobowości, sytuacje życiowe, otoczenie, rodzina, ale i czynniki społeczne.

Ponadto w niektórych publikacjach wskazuje się na koncepcje procesu psychosomatycznego. Niektórzy rozbudowują teorie związane z myślą Freuda  (Alexander) i wskazują, że przyczyną chorób psychosomatycznych są tłumione lub wypierane objawy fizjologiczne. Wiążą się one z doświadczeniami napięcia emocjonalnego (teoria popędów) we wczesnych okresach życia (dzieciństwa). 
W innej koncepcji za czynnik odpowiedzialny za powstanie choroby uznaje się doświadczenie straty (zdrada, rozstanie, śmierć).

Należałoby kilka zdań poświęcić teorii aleksytymii. Pod tym pojęciem należy rozumieć niezdolność do rozumienia bądź rozpoznawania emocji (trudność w ich nazywaniu i wyrażaniu). Dosłowne tłumaczenie to tyle co „brak słów dla emocji”,
(a także „analfabetyzm emocjonalny”). 

Aleksytymia objawia się niemożnością odróżniania jednych emocji od drugich. Osoby dotknięte tym schorzeniem nie są w stanie odróżnić emocji, nie wiedzą, czy odczuwają łaknienie, czy złość. Wyróżnikami jej są: trudność słownego nazwania emocji, brak wyobraźni, brak zdolności do fantazjowania.

Mimo że wiedza na temat psychosomatyki i zaburzeń, jakimi się zajmuje jest ogromna, to jednak do zrozumienia ich przyczyn jest jeszcze daleko, wciąż jest wiele niejasności w próbach ustalenia udziału czynników psychologicznych w zaburzeniach somatycznych.

mgr Renata Buroń

Z pracy magisterskiej nadesłanej do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe wybrała 

Joanna Lewoniewska

Źródła:

1. Jasielska A.: Funkcjonowanie emocjonalne osób w wieku 60-85 lat na przykładzie regulacji emocji. Gerontologia Polska 2011; tom 19, nr 2.   
2. Wrześniewski K.: Medycyna psychosomatyczna, medycyna behawioralna, psychologia medyczna, psychologia zdrowia – czy psychologia chorego somatycznie? „Nowiny Psychologiczne”1998;25–37. 
3. WHO. Global surveillance and control of hepatitis C. Report of a WHO Consultation organized in collaboration with the Viral Hepatitis Prevention Board, Antwerp, Belgium. J Viral Hepatitis. 1999;6(1),35–47.
4. Ścigała E.: Psychoneuroimmunologia jako dziedzina współczesnej psychosomatyki. W: Cierpiałkowska L, Sęk H, redaktorzy. Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia. Wybrane zagadnienia. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora; 2001; 33–60
5. Tudorowska M.: Problematyka medycyny psychosomatycznej – od historii do współczesności. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(6):121-134.
6. Fava G., Sonino N.: Psychosomatic medicine: emerging trends and perspectives. Psychother Psychosom; 2000; 184–197.
7. Jarosz M.: Psychologia lekarska. Warszawa: PZWL; 1987 ; 207.
8. W. Skrzyński w: Wybrane zagadnienia psychologii klinicznej. Warszawa  2011;.27.
9. Tylka J.: Psychosomatyka.  Warszawa: Wydawnictwo UKSW; 2000. 
10. Tylka J.: Podejście psychosomatyczne w wyjaśnieniu przyczyn i ustalenia sposobów terapii zaburzeń. Family Medicine & Primary Care Review 2010; 12, 1: 97–103.