WPŁYW PRACY PIELĘGNIARKI/ PIELĘGNIARZA NA ŻYCIE OSOBISTE 

Cz. I

Cz. II

Cz. III

Ważne, by mieć świadomość, że im bardziej zaawansowany jest proces wypalenia zawodowego, tym trudniejsza pomoc.

Cz. IV

Wypalenie zawodowe 

Osoby wykonujące zawód pielęgniarki znacząco narażone są na syndrom wypalenia zawodowego. Zwiększone obciążenie pracą ma wpływ na organizm. Pojawiają się dolegliwości fizycznie i zaburzenia emocjonalne. 

W przypadku zawodów medycznych, praca zmianowa, niekiedy, w zwiększonym wymiarze godzin, zaburza rytm dobowy dnia. System pracy powoduje, iż rzadko osoby w zawodach medycznych mogą sobie pozwolić na racjonalne zaspokojenie swoich potrzeb, racjonalnie wypoczywać. 

Każda pielęgniarka poddać się musi rygorowi grafiku, gdzie określona jest liczba dyżurów, w różnych godzinach. W tej grupie zawodowej występuje najwięcej czynników ryzyka dla rozwoju syndromu wypalenia zawodowego, zarówno, w aspekcie indywidualnym, jak i strukturalno-organizacyjnym. Skutki wypalenia zawodowego są poważne, nie tylko dla danej osoby, ale przede wszystkim dla pacjenta, ale też jego rodziny, bliskich. Mają także negatywny wpływ na sytuację ekonomiczną danego zakładu pracy. 

Zespół wypalenia zawodowego poprzedzony jest stanem przewlekłego zmęczenia, kiedy organizm człowieka reaguje we wszystkich sferach. Rodzaj pracy ma wpływ na indywidualny zespół objawów zmęczenia jako okresowe zakłócenie równowagi podstawowych procesów życiowych, prowadzące do obniżenia wydajności pracy. 

Missiuro podzielił stan zmęczenia na trzy stopnie: 

• zmęczenie ostre – jako odwracalny stan wyczerpania czy obciążenia fizycznego i umysłowego, 

• zmęczenie podostre – rozwija się, jako efekt krótkotrwałych, ale silnych obciążeń, albo też działających w sposób przewlekły umiarkowanych obciążeń umysłowych, czy fizycznych, po pracy, 

• zmęczenie przewlekłe – jako następstwo złej organizacji pracy, które w znacznym stopniu przewyższa możliwości psychofizyczne, gdy brakuje czasu na wypoczynek i regenerację.

Psycholog społeczny, Christin Maslach, ze swoim zespołem, podjęła próbę ustalenia, jak radzą sobie pracownicy kiedy pojawia się stresująca sytuacja. Do badań wybrano grupę zawodów z największą liczbą czynników ryzyka, oddziałujących w czasie pracy. 

Na podstawie tych badań opisano syndrom wypalenia zawodowego jako zespół zmęczenia, głównie emocjonalnego, wyczerpania, w wyniku czego doszło, u osób badanych, do depersonalizacji i braku satysfakcji zawodowej. 

Taki obraz objawów obserwowany jest u osób wykonujących zawody, polegające na licznych kontaktach z ludźmi. 

Maslach podkreśla, że podstawą rozpoznania zespołu wypalenia zawodowego jest doświadczanie przez jednostkę napięcia, w formie przewlekle działających czynników stresogennych, co ma wpływ na sposób postrzegania, siebie i innych. 

Maslach wciąż uaktualniała swoje spostrzeżenia, uwzględniając czynniki nie tylko interpersonalne, ale również relacje pracownik – praca zawodowa. Takie podejście spowodowało odkrycie wielu nowych czynników ryzyka stresu zawodowego. 

Wypalenie zawodowe może być wynikiem nieprzystosowania, pomiędzy pracownikiem, a pracą, w takich obszarach, jak kontrola, obciążenie pracą, sprawiedliwość, wartość, wspólnota, wynagrodzenie. 

Profesor Helena Sęk, definiuje wypalenie zawodowe jako grupę objawów, wyrażanych przez osoby wykonujące zawód, w którym konieczny jest bliski kontakt interpersonalny, wymagający stałej uwagi i zaangażowania. 

Kiedy, w różnych sytuacjach, nawet u tzw. silnych osobowości, takie czynniki decydują o poziomie wykonania powierzonych zadań zawodowych i związanych z tym błędów, czy niepowodzeń. Według Sęk, na rozwój syndromu wypalenia zawodowego mają wpływ czynniki środowiskowe, stresory charakterystyczne dla danego zawodu oraz cechy indywidualne jednostki, jak biologiczna podatność na stres i charakterystyczne dla niej mechanizmy radzenia sobie z nim.

Mechanizm wypalenia zawodowego przebiega w trzech fazach: 

Pierwsza (ostrzegawcza) – kiedy obserwowane są objawy, jak przygnębienie, niechęć do podejmowania aktywności, bóle głowy, bezsenność, zmęczenie, apatia. Na tym etapie, przy zmianie nawyków, powrót do prawidłowego funkcjonowania jest możliwy. 

Druga faza – kiedy pojawiają się: drażliwość, wybuchy złości, niekontrolowane emocje, pojawia się brak szacunku dla pacjenta i koleżanek, kolegów. Na tym etapie pomóc może wypoczynek, skierowanie na urlop, dłuższa regeneracja sił. 

Trzecia faza – kiedy pracownik wykazuje pełną gamę objawów, tak ze strony fizycznej, jak i emocjonalnej, a nawet społecznej. Zagrożona w takiej sytuacji jest cała struktura osobowości. Typowymi objawami dla tej fazy, są: uczucie osamotnienia, kryzys rodzinny, depresja, obniżona samoocena, utrata sensu pracy. Pracownik ma wyższą absencję. W takiej sytuacji konieczna jest profesjonalna pomoc terapeuty. 

Edelwich i Archie Brodsky – wyróżnili cztery etapy rozwoju syndromu wypalenia zawodowego: 

Pierwszy etap – wyrażany w postaci entuzjazmu. Pracownik identyfikuje się z ludźmi, jednostką, w której pracuje, charakteryzuje się wysoką motywacją i ideałami. 

Drugi etap – stagnacja, kiedy pracownik dostrzega, ze zbyt dosadnie pojmuje swoją rolę zawodową, a sama praca zbyt pochłania czas i energię. 

Trzeci etap – pojawia się frustracja, bo pojawiają się rozczarowania, ideały zanikają i narasta poczucie niezadowolenia oraz bezradności, pracownik zastanawia się nad sensem pracy i dokonanym wyborem. 

Czwarty etap – jako apatia i zniechęcenie, kiedy pracownik ogranicza do minimum aktywność zawodową, wykonuje swoją pracę automatycznie, bez zapału, nieefektywnie. 

Autorzy zaproponowali dodatkowo piąty etap – jako niezbędne działania interwencyjne, skierowane na to, że pracownik uświadomi sytuację, w której się znajduje i podejmie działanie na rzecz poprawy. Trzeba mieć jednak świadomość, że im bardziej zaawansowany jest proces wypalenia, tym trudniejsza jest pomoc.

Aby zrozumieć istotę zespołu wypalenia zawodowego, należy wyjaśnić pojęcie dopasowania zawodowego, jako harmonijne współdziałanie jednostki i środowiska pracy, w różnych obszarach. 

Złe dopasowanie powstaje w sytuacji, gdy pracownik czuje się przeciążony obowiązkami zawodowymi, nie ma wpływu na organizację pracy, traci kontakt z współpracownikami, czuje się niesprawiedliwie oceniany, nie otrzymuje wsparcia. 

Taka sytuacja zakłóca relacje pracownik – praca, w wyniku czego pojawia się stres, którego następstwem jest wypalenie zawodowe. 

Do celów diagnostycznych zaproponowano następującą klasyfikację objawów: 

• w sferze funkcjonowania fizycznego człowieka – przewlekłe bóle głowy, żołądka, wahania ciśnienia tętniczego, poczucie osłabienia, zmęczenia, zaburzenia snu, mniejsza odporność organizmu, 

• w sferze funkcjonowania emocjonalnego – zmienność nastrojów, poczucie bezradności, brak wiary we własne możliwości, ogólne przygnębienie, niska samoocena, 

• w sferze zachowań – absencja w pracy, konflikty, złe zarządzanie czasem, zmniejszenie wydajności pracy, obojętność wobec pacjentów, wzrost zaniedbań, wypadków.

Następstwa syndromu wypalenia zawodowego: 

• niska efektywność, jakość i wydajność w pracy, 

• okazywanie zniecierpliwienia, znużenia, ignorowanie potrzeb innych, 

• lęk przed podjęciem decyzji terapeutycznej, przerzucanie na innego pracownika odpowiedzialności, 

• poczucie bezsilności, brak satysfakcji zawodowej, a przez to życiowej.

Każdy człowiek ma wpływ na efektywne zapobieganie zespołowi wypalenia zawodowego, poprzez : 

• trafne kierowanie sobą – realistyczny stosunek do założonych celów, racjonalne gospodarowanie energią, świadomość własnych ograniczeń, świadome dążenie do realizacji potrzeb, 

• zachowanie równowagi, pomiędzy sprawami osobistymi i zawodowymi, nie skupianie się tylko na pracy, 

• utrzymywanie relacji interpersonalnych poza pracą, wypoczynek, relaks, aktywność fizyczna, 

• rozwijanie zainteresowań odmiennych od obowiązków zawodowych, 

• doskonalenie zawodowe, poprzez nowe doświadczenia, wiedzę, realizacja aspiracji, 

• zachowanie życzliwych relacji z współpracownikami, zabieganie o pomoc, w trudnych sytuacjach, przyjmowanie pomocy, współpraca i podział ról. 

Należy zawsze podkreślać pozytywne strony zawodu, który się wykonuje. Jednak świadomość istnienia syndromu wypalenia zawodowego jest ważna, w zapobieganiu jego negatywnym skutkom, od samego początku kariery zawodowej.

Beata Palczak

Źródła:

Wyderka M., Kowalska H., Szeląg E., Wypalenie zawodowe jako problem występujący wśród pielęgniarek [w:] Pielęgniarstwo Polskie 2009 

Olszewski J., Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP- PIB, Warszawa 2007 

Tucholska S., Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego: etapy rozwoju [w:] Przegląd psychologiczny 2001 

Kowalczuk K., Zdańska A., Krajewska- Kułak E., Łukaszuk C., Van Damme- Ostapowicz K., Klimaszewska K., Kondzior D., Kowalewska B., Rozwadowska E., Stres w pracy pielęgniarki jako czynnik ryzyka wypalenia zawodowego [w:] Problemy pielęgniarskie 2011  

Houtman I., Jettinghoff K., 2007. Raising Awareness of Stress at Work in Developing Countries A modern hazard in a traditional working environment, Protecting Workers, Health Series 6.  

Kamrowska A., Wypalenie zawodowe, [w:] Polski Merkuriusz Lekarski 2007, XXIII  

Morawska-Jóźwiak B., Olejniczak P., Rasmus P., Wypalenie zawodowe personelu pielęgniarskiego pracującego w oddziałach szpitalnych [w:] Pielęgniarstwo Polskie 2016  

Andruszkiewicz A., Nowik M., Zachowania zdrowotne kobiet czynnych zawodowo [w:] Problemy Pielęgniarstwa 2011; t. 19, s. 149. 

Gaweł G., Czas pracy. Praca zmianowa [w:] Podstawy organizacji pracy pielęgniarskiej, Czelej, Lublin 2009, s. 118-119. 

Kuriata E.,Felińczak A., Grzebieluch J.,Szachniewicz M., Czynniki szkodliwe oraz obciążenie pracą pielęgniarek zatrudnionych w szpitalu. Część II [w:] Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 3, 269–273 ISSN 2082–9876. 

Stryjewski P., Kuczaj A., Domal- Kwiatkowska D., Mazurek U., Nowalany- Kozielska E., Wpływ pracy nocnej i zmianowej na zdrowie pracowników [w:] Przegląd Lekarski 2016/73/7, s. 513. 

Zużewicz K., Skutki zdrowotne pracy w systemie w niefizjologicznym rytmie, Zeszyty Naukowe SGSP 2017, Nr 62 (tom 1)/2/2017. 

Gaworska- Krzemińska A., Skutki zdrowotne i społeczne pracy zmianowej wśród pielęgniarek, Annales Academiae Medicae Gedanensis t. XLIII, GUM 2013, supl. 9 

Burdelak W., Pepłońska B., Praca w nocy a zdrowie pielęgniarek i położnych – przegląd literatury[w:] Medycyna Pracy 2013  

Stryjewski P. i wsp., Wpływ pracy nocnej i zmianowej na zdrowie pracowników,  

B. Bilski, Wpływ pracy zmianowej na sposób odżywiania się i patologię przewodu pokarmowego wśród pielęgniarek. Wyniki badań pilotowego [w:] Medycyna Pracy, 2006 

Z pracy dyplomowej nadesłanej do Stowarzyszenie Pielęgniarki Cyfrowe wybrała 

Joanna Lewoniewska

Źródło grafiki : Canva