Praca magisterska
Autor: mgr piel. Renata Jakubik
Prezentujemy kolejną część teoretyczną pracy magisterskiej nadesłanej do SPC.
Cz. V.
PODMIOTY UPRAWNIONE DO UDZIELANIA ZGODY
Zgoda na świadczenie zdrowotne musi być wyrażona przez podmiot do tego uprawniony, ale nie zawsze jest to sam pacjent, o czym należy bezwzględnie pamiętać w praktyce wykonywania zawodów medycznych. Przyzwolenie na wykonanie procedury przez podmiot do tego nie uprawniony nie ma formalnego przymiotu zgody.
- ZGODA WŁASNA
Zasadą jest, że to pacjent samodzielnie wyraża zgodę na proponowane mu świadczenia zdrowotne. Jest to tzw. zgoda właściwa. Reguluje to przepis art. 32 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym „lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta”.
Podobne rozwiązanie znajduje się również w art. 34 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy, który wymaga pisemnej zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegów operacyjnych albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki, stwarzających podwyższone ryzyko.
Z punktu widzenia praw pacjenta zagadnienie to zostało analogicznie unormowane w art. 16, art. 17 ust. 1 oraz art. 18 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zgodnie z którymi „Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody (…) Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych (…) W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę (…) wyraża się w formie pisemnej”. Z treści przytoczonych przepisów wynika jasno, że osobą najbardziej kompetentną do wyrażenia zgody jest sam pacjent.
Regulacje zawarte w tych zapisach pozwalają wnioskować, że pacjent ma prawo do wyrażenia zgody tylko wówczas, gdy jest pełnoletni i zdolny do świadomego jej wyrażenia. Oznacza to, że spełnione muszą być dwa kryteria. Po pierwsze pacjent nie tylko musi być pełnoletni, ale również nie może być ubezwłasnowolniony całkowicie, po drugie pacjent jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody.
Istnieje jednak wyjątek od zasady, że zgodę wyraża osoba, która nie ukończyła jeszcze lat osiemnastu. Dotyczy on osoby, która ukończyła lat szesnaście i zawarła związek małżeński, bo zgodnie z art. 10 §2 ustawy Kodeks cywilny „przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa”.
Tabela 1. Wiek pacjenta a prawo do wyrażenia zgody.
Kolejna okoliczność niezbędna dla posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych ma charakter formalny, a jest nią brak ubezwłasnowolnienia.
W polskim prawie występują dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: częściowe i całkowite. W pierwszym przypadku dla ubezwłasnowolnionego sąd ustanawia kuratora, w drugim zaś – opiekuna prawnego. Rodzaj ubezwłasnowolnienia jest bardzo istotny z punktu widzenia kompetencji pacjenta do wyrażania zgody.
Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie co do zasady nie mogą w ogóle zajmować stanowiska odnośnie do swojego leczenia.
Natomiast ubezwłasnowolnione częściowo posiadają kompetencje do samodzielnego wyrażania aprobaty na tzw. zabiegi proste.
Powyższe rozwiązania służą najlepiej ochronie autonomii pacjenta, który będąc dysponentem swoich dóbr prawnych, może zezwolić na ich naruszenie albo narażenie.
Po drugie z dalszych regulacji wynika, że oświadczenie pacjenta jest tylko wówczas skuteczne prawnie, gdy ma on faktyczną kompetencję do jego wyrażenia, czyli wyraża je w pełni świadomie.
Może zaistnieć bowiem przypadek, gdy pacjent będzie posiadał pełną zdolność do czynności prawnych, jednakże ze względu na swój aktualny stan zdrowia straci faktyczną kompetencję do zajęcia stanowiska. Albo znajdzie się w stanie uniemożliwiającym zrozumienie przekazywanych treści (stan nieprzytomności, silny ból, pozostawanie pod wpływem leków ograniczających percepcję) i nie będzie mógł świadomie podjąć decyzji bądź też będzie rozumieć kierowany do niego przekaz (pacjent sparaliżowany z deficytami mowy i ruchu), ale nie będzie w stanie, w sposób jednoznaczny (czy też dorozumiany) zgody wyrazić.
Bo, zgodnie z art. 80 ustawy Kodeks cywilny „Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych”.
Reasumując, pacjent powinien posiadać tzw. pełną zdolność do czynności prawnych oraz znajdować się w takim stanie zdrowia, by mógł samodzielnie i świadomie wyrazić zgodę.
Mgr piel. Renata Jakubik
Ciąg dalszy już za tydzień, zapraszamy.
Proszę zostaw odpowiedź