Wypalenie zawodowe pielęgniarek…

To koszt bliskiej interakcji i konfrontacji z cierpieniem.

Pracownicy ochrony zdrowia są szczególnie narażeni na stres w pracy i wypalenie zawodowe z racji pełnionych przez nich ról, polegających na bliskim kontakcie
z pacjentem, wymagają troski, zaangażowania osobistego oraz odpowiedzialnego kontaktowania się z pacjentem i jego rodziną. 

Koszty bliskiej interakcji i konfrontacji z cierpieniem, ze śmiercią, z przewlekłym stresem mogą pojawić się szczególnie wówczas, gdy pielęgniarka nie jest w stanie radzić sobie z własnymi negatywnymi emocjami, zmęczeniem i obciążeniem – co doprowadza do wyczerpania emocjonalnego. Zaczyna się bronić przez dystansowanie, traktując pacjentów coraz bardziej przedmiotowo. Tak dochodzi do zjawiska zwanego depersonalizacją oraz pojawia się brak satysfakcji zawodowej, a także utrata zaangażowania w pracę.

Maslach (2007) zdefiniowała wypalenie zawodowe jako „zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób”. 

Występuje tutaj triada objawów: zmęczenie emocjonalne i fizyczne – wynikające z intensywnego przeżywania problemów innych; cynizm i negatywny stosunek do innych – jako reakcja obronna przed zmęczeniem; poczucie niespełnienia zawodowego – objaw frustracji.

Wypalenie zawodowe można rozpatrywać w trzech wymiarach:

1. Wyczerpanie emocjonalne: przyczyny to przepracowanie i konflikty personalne w miejscu pracy. Brakuje energii, aby stawić czoła następnym dniom i wyzwaniom oraz pomagać osobom w potrzebie.
2. Depersonalizacja: odnosi się do bezdusznych, negatywnych reakcji na innych ludzi. Istnieje ryzyko, że zamieni się w dehumanizację.
3. Obniżenie poczucia osiągnięć własnych: odnosi się do poczucia braku kompetencji i produktywności w pracy. Może wiązać się z depresją i niezdolnością do radzenia sobie z wymogami pracy, szczególnie, gdy brak wsparcia społecznego i możliwości rozwoju zawodowego.

 Według koncepcji -niedopasowania, wypalenie zawodowe jest efektem nadmiernego obciążenia w pracy, brakiem kontroli i podejmowania decyzji, co do pełnionych ról, niedostatecznym wynagrodzeniem, brakiem sprawiedliwości i doświadczaniem konfliktów wartości.

1. Zbyt duże obciążenie pracą, występuje, gdy pracownikowi przydziela się zbyt dużą ilość zadań w jednym czasie, lub są one zbyt złożone, lub gdy nie ma wystarczających środków do wykonania zadań. Sytuacja taka występuje również, gdy brakuje personelu lub gdy pracownik rezygnuje z przysługującej mu przerwy w pracy. Przedłużająca się sytuacja prowadzi do chronicznego przemęczenia, co uniemożliwia mu odzyskanie sił i powrót do równowagi.
2. Brak kontroli i współdecydowania, występuje, gdy pracownik nie może samodzielnie wybrać rozwiązania problemów, związanych z wykonywaną przez siebie pracą. Także sztywne przestrzeganie narzuconych zasad i ciągły nadzór przełożonych ogranicza pracownika. Praca w ciągłym pośpiechu i chaosie powoduje schematyczne wykonywanie zadań. Praca polegająca na wykonywaniu poleceń innych, brak autonomii, brak nagród za osiągane sukcesy, powoduje poczucie niesprawiedliwości.
3. Brak sprawiedliwości, występuje w organizacji, w której brak określonych reguł, norm i zasad funkcjonowania. Może przybierać formę nierównego traktowania pracowników, niesprawiedliwego podziału obowiązków, przydzielania nagród, oceny pracownika. Powoduje to narastanie poczucia krzywdy.
4. Rozpad wspólnoty następuje, gdy konflikty między pracownikami są nie rozwiązywane, nawarstwiają się, występują uczucia wrogości i braku wzajemnego zaufania. Potęguje to stres, zwiększa się podejrzliwość, nieufność, a zmniejsza się możliwość wsparcia społecznego, które jest istotne w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu.
5. Konflikt wartości występuje, gdy jest rozbieżność między wymogami stawianymi w pracy a osobistymi standardami. Jednostka może być nakłaniana do wykonywania nieetycznych działań, bądź zachowań (np. kłamstwa, oszustwa, unikanie mówienia prawdy). Dotyczy też sytuacji, gdy pracownik zmuszany jest do wykonywania działań niezgodnych z jego kwalifikacjami lub wykraczających poza obowiązki zawodowe.
6. Niedostateczne wynagrodzenie oznacza nie tylko niską gratyfikację finansową za pracę, jak również brak uznania, pochwały, niski prestiż zawodu, deprecjonowanie znaczenia wykonanego zadania, jak i samego pracownika. Również w tej kategorii są zachowania, gdy sam pracownik umniejsza swoje dokonania, pozbawia się poczucia dumy i satysfakcji z własnych osiągnięć, gdyż taka postawa może wynikać z niskiego poczucia wartości.

Czynnikami wpływającymi na występowanie wypalenia zawodowego wg Schaufeli i Enzmann są:

• Silna motywacja. Znacznie częściej syndrom ten dotyka osób, które cechują się silną motywacją, ambitnych, o wysokich aspiracjach, entuzjastycznych i zaangażowanych w pracę.
• Trudne warunki pracy.
• Nieskuteczne strategie zaradcze. Prowadzą do niekorzystnych dla jednostki skutków: utrata zdrowia, depresyjność, niska samoocena; oraz dla organizacji: absencja, spadek wydajności i jakości pracy.

Zachowania pracowników sprzyjające występowaniu wypalenia zawodowego:

•  Nadmierne poświęcania się pracy i nie przywiązywanie uwagi do należytego odpoczynku – praca nadrzędną wartością.

•  Nadmierne poświęcenie się pracy, jako kompensacja niezadawalającego życia osobistego, powodujące wyparcie problemów, lecz nie rozwiązywanie ich.

•  Nadmiernie poświęcenie się pracy, jako wyraz przekonania, że jest się jedyną kompetentną i niezastąpioną osobą – prowadzi do konfliktów w zespole.

mgr piel. Ewelina Tymoszuk

Bibliografia

1. Maslach C.: Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowej. [W:] H. Sęk. (red.): Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, 13-31.
2. Okun B.: Skuteczna pomoc psychologiczna, Warszawa 2002, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
3. Schaufeli W., Enzmann D.: The burnout companion to study and practice: A Critical Analysis, 1998, London, Taylor & Francis.
4. Sęk H.: Uwarunkowania i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psychologii poznawczej [W:] H. Sęk (red.) Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, 83-112.
5. Tobiasz-Adamczyk B., Bajka J., Marmon G.: Wybrane elementy socjologii zawodów medycznych, Kraków, 1996, Collegium Medicum UJ.
6. Wilczek-Różyczka E.: Wypalenie zawodowe a empatia u lekarzy i pielęgniarek, Kraków, 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Publikacje, przedruki, grafika do wykorzystania wyłącznie za zgodą Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe i zawsze z linkiem do materiału na naszej stronie.