Cz. V
LECZENIE i PROFILAKTYKA
Leczenie raka piersi określa się mianem skojarzonego, czyli takiego, które łączy metody chirurgiczne, radioterapię, chemioterapię oraz hormonoterapię. Charakter leczenia zależy od etapu choroby, stopnia złośliwości oraz wieku chorej kobiety.
Określenie właściwej sekwencji leczenia jest możliwe po uzyskaniu histologicznego rozpoznania, ustalenia czynników prognostycznych i predykcyjnych.
Szczegółowe wskazania do poszczególnych metod leczenia i ich sekwencji pozostają jednak przedmiotem dyskusji i badań.
Każdy ośrodek specjalistyczny dobiera swoje metody postępowania oparte na własnym doświadczeniu, wyposażeniu placówki czy dostępie do nowych terapii.
W tym kontekście istotne jest by pacjent trafił do ośrodka o dużym doświadczeniu i dysponującym wielodyscyplinarnym zespołem specjalistów.
POSTĘPOWANIE CHIRURGICZNE
Zabieg usunięcia raka piersi chirurgicznie może mieć charakter oszczędzający (usunięcie samego guza) lub radykalny (usunięcie piersi – mastektomia). Po zabiegu stosuje się radioterapię i chemioterapię, która może być przyjmowana przed, w trakcie i po operacji.
Można także zastosować leczenie operacyjne o charakterze paliatywnym, w trakcie którego wycięta zostaje większa część masy nowotworowej co ma na celu zmniejszenie guza i stworzenie szansy na lepszą reakcję w procesie leczenia cytostatykami i radio- i chemioterapią.
HORMONOTERAPIA
W ostatnim czasie coraz większe w leczeniu raka piersi zyskuje hormonoterapia. Mechanizm jej działania opiera się na fakcie, że niektóre typy raka piersi rozwijają się w tkance wrażliwej na działanie hormonów (zwłaszcza estrogenów). Hormonoterapia polega na zablokowaniu tej wrażliwości a więc zahamowaniu w znacznym stopniu mechanizmu namnażania komórek nowotworowych. Wrażliwość tkanki gruczołu piersiowego na hormony jest jednak sprawą bardzo indywidualną (określaną za pomocą specjalnych testów na obecność receptorów hormonalnych – HR).
RADIOTERAPIA
Ten rodzaj leczenia stosowany jest jako terapia uzupełniająca po leczeniu operacyjnym i zmniejsza częstość nawrotów miejscowych oraz wydłuża czas przeżycia.
Czasem stosowana jest jako metoda leczenia paliatywnego. U dużej części kobiet chorych na raka piersi dochodzi do uogólnienia choroby nowotworowej i powstania odległych przerzutów.
W takich sytuacjach rak piersi jest traktowany jako choroba ogólnoustrojowa, wymagająca leczenia systemowego, czyli chemioterapii i hormonoterapii.
CHEMIOTERAPIA
Chemioterapia stosowana jest zazwyczaj przed i po zabiegu operacyjnym.
Leczenie przedoperacyjne ma zastosowanie w przypadkach miejscowo zaawansowanych, z powodu których nie jest możliwe przeprowadzenie radykalnej operacji i ma na celu zmniejszenie objętości guza.
Chemioterapia pooperacyjna stosowana jest u kobiet z niekorzystnymi czynnikami rakotwórczymi. Podstawowym wskazaniem jest obecność przerzutów w węzłach chłonnych pachowych.
Chemioterapia indukcyjna (neo -adjuwantowa) – leczenie stosowane przed operacją w celu zmniejszenia masy nowotworu i stworzenia warunków do leczenia operacyjnego.
Chemioterapia uzupełniająca – stosowanie leków przeciwnowotworowych jako uzupełnienie pierwotnego leczenia po radykalnym zabiegu operacyjnym usunięcia guza.
W leczeniu cytostatykami na ogół stosuje się programy wielolekowe
METODY ZACHOWAWCZE
Leczenie zachowawcze – leczenie nieinwazyjne, niewymagające pobytu pacjentki w szpitalu.
Obejmuje m.in. farmakoterapię, fizjoterapię, terapię zajęciową oraz programy edukacyjne dla pacjentek (dieta, odpowiedni tryb życia).
POWIKŁANIA
Zasadniczy wpływ na przebieg choroby ma przede wszystkim wczesna diagnostyka i właściwe postępowanie terapeutyczne. Jak przy każdej chorobie zazwyczaj jednak dochodzi do powikłań. Wiadomym jest, że im wcześniej rak zostanie zdiagnozowany tym ryzyko powikłań jest mniejsze.
Najbardziej dotkliwym zjawiskiem są przerzuty.
Rak piersi jest specyficzny ponieważ rozsianie ognisk nowotworowych może wystąpić dość rozlegle i w wielu miejscach organizmu. Taki stan znacznie ogranicza cały proces leczenia, niezbędna jest tu ścisła kontrola wzrostu guza. Rak piersi nieleczony lub późno zdiagnozowany zazwyczaj rozprzestrzenia się do kości, wątroby, płuc i mózgu.
Kolejnym powikłaniem raka piersi są powikłania leczenia chirurgicznego.
Do wczesnych powikłań pooperacyjnych należy:
- zakażenie rany pooperacyjnej,
- rozejście się rany,
- martwica skóry w miejscu operowanym,
- krwiaki,
- długotrwały wyciek chłonki.
Późniejsze powikłania to:
- neuropatie w obrębie operowanego miejsca,
- zwłóknienia i przykurcze w obrębie obręczy barkowej po stronie operowanej,
- przerost blizny czy
- deformacje kończyny górnej.
Dość istotnym problemem są także owrzodzenia nowotworowe.
Pojawiają się w wyniku przewlekłej choroby spowodowane rozwojem nowotworu w danym miejscu. Niestety są one bardzo trudne do wyleczenia.
Opracowanie takiej drążącej rany wiąże się z dużą wiedzą i doświadczeniem personelu, oraz z dokładną edukacją samego pacjenta na temat postępowania.
Niestety owrzodzenia i przetoki nowotworowe występują dość często w przebiegu raka piersi. Perforujące przez nacieki guzki zewnętrzne lub wewnętrzne piersi otoczone są dodatkowo pancerzem w postaci suchego strupa i obejmują swoją rozległością okolice klatki piersiowej, a także naciekają na skórę powłok brzusznych, okolice barkowe, czasem również części pleców.
W ranach tego rodzaju pojawia się również martwica, której towarzyszy odór. Jakość tego stanu zależny jest od ilości bakterii w ranie.
Powikłaniem jest także aspekt psychologiczny. Należy zwracać uwagę na ten stan, ponieważ każda kobieta tracąc swoje atrybuty popada w przygnębienie, załamanie czy depresję. Psychika człowieka jest ważnym elementem w całym procesie leczenia i nie należy tego bagatelizować.
PROFILAKTYKA
Najistotniejszym elementem w walce z chorobą jest wiedza. Jest ona niezbędna ponieważ zwiększa szanse wczesnego wykrycia raka jak i wzmacnia świadomy udział w procesie leczenia.
Profilaktyka pierwotna w połączeniu z profilaktyką wtórną to najprostszy sposób ochrony przed tym nowotworem. Zapobieganie rakowi poprzez zdrowy styl życia (profilaktyka pierwotna), zrównoważona dieta, zapobieganie otyłości, aktywność fizyczna przyczyniają się do dbania o prawidłową ilość tkanki tłuszczowej. Między innymi od tego zależy produkcja estrogenów, których nadwyżka zwiększa ryzyko zachorowania.
Profilaktyka wtórna czyli badania profilaktyczne to kolejny czynnik w zapobieganiu chorobie. Młode kobiety już w wieku 20 lat powinny przeprowadzać comiesięczne samobadanie piersi i raz w roku zgłaszać się do lekarza na badanie podmiotowe. Warto zwrócić uwagę na fakt, że samobadanie piersi jest ważne w późniejszej diagnostyce jednak dużą wartość diagnostyczna ma badanie piersi wykonane przez lekarza specjalizującego się w chorobach piersi.
SKRYNING
Celem badań przesiewowych w onkologii jest wykrycie choroby we wczesnej fazie jej rozwoju, w której skuteczność leczenia jest najwyższa. Istnieje znaczne prawdopodobieństwo, że wczesne wykrycie choroby zapobiegnie rozwojowi nowotworu i wpłynie na zmniejszenie wskaźnika umieralności. Klasycznym przykładem jest tu rak piersi u kobiet, gdzie wykazano związek między wielkością guza w momencie diagnozy, a czasem przeżycia od momentu jej postawienia. Skryning onkologiczny oznacza badanie osób bez objawów choroby w celu wczesnego wykrycia nowotworu (lub stanu przed nowotworowego), aby zmniejszyć umieralność na ten nowotwór.
MAMMOGRAFIA
Badanie przesiewowe prowadzi do zwiększenia częstości wykrywania zmian przedinwazyjnych. Rozpoznawanie tych zmian powinno się odbywać w wyspecjalizowanych ośrodkach, w których istnieje ścisła współpraca radiologa, chirurga, onkologa i patologa. Rutynowe badanie mammograficzne, zarówno przesiewowe, jak i diagnostyczne, wykonuje się w 2 podstawowych projekcjach. Badania obrazowe umożliwiają określenie stopnia prawdopodobieństwa raka dla rozpoznawanej zmiany i wybranie odpowiedniego dalszego postępowania.
ULTRASONOGRAFIA
Ultrasonografia piersi jest bezbolesną i bezpieczną metodą oceny stanu piersi. Badanie ultrasonograficzne wykorzystuje ultradźwięki, emitowane przez sondę przyłożoną do skóry nasmarowanej specjalnym żelem. Ultradźwięki odbijają się od tkanek o różnej gęstości i przetwarzane są do postaci obrazu. Badanie USG piersi najczęściej zalecane jest pacjentkom między 20 a 40 rokiem życia lub w każdym wieku ze wskazań onkologa. Jest też badaniem nieinwazyjnym, dzięki czemu może być wykonywane wielokrotnie. Ultrasonografii nie wykorzystuje się do badań przesiewowych. Natomiast jest to dobra metoda będąca uzupełnieniem mammografii i badania klinicznego. Stanowi bardzo dobre narzędzie diagnostyczne u kobiet z gęstą, gruczołową piersią czyli szczególnie przed 40 rokiem życia.
W stosowaniu profilaktyki pozostaje jednak problem psychologiczny. Społeczeństwo mimo wiedzy i postępu medycyny w pewnym procencie woli jednak odsuwać problem od siebie. Kobiety są nadal pełne obaw co do wyników badań profilaktycznych, boją się ewentualnego leczenia i skutków terapii, zaś mężczyźni nie biorą pod uwagę faktu, że rak sutka może dotyczyć także ich samych.
Należy zwrócić uwagę na szerzenie wiedzy poprzez kampanie prozdrowotne, należy cały czas poszerzać świadomość społeczeństwa stosując różne metody medialne oraz działalność organizacji pozarządowych. Ludzie muszą wiedzieć, że profilaktyka to podstawa w całym procesie ochrony zdrowia, zaś zdrowie publiczne wspierane wspólnymi siłami jest najważniejsze.
Agnieszka Rucińska
Z pracy dyplomowej nadesłanej do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe wybrała
Joanna Lewoniewska
Wszelkie prawa autorskie należą do autora.
Literatura:
Jeziorski A. Onkologia. Podręcznik dla pielęgniarek, PZWL 2009
2. Jurkowska K., Łagoda K., Pielęgniarstwo internistyczne. PZWL 2018
3. Koper A. ( red.): Pielęgniarstwo onkologiczne- podręczniki dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2011
4. Koper A., Wrońska I – Problemy pielęgnacyjne pacjentów z chorobą nowotworową – materiały pomocnicze dla pielęgniarek pracujących na oddziałach onkologicznych. Lublin 2003
5. Kózka M., Płaszewska – Żywko L., Diagnozy i interwencje pielęgniarskie. PZWL 2016
6. Murawa D., Dyzman – Syroka A. ABC raka piersi- Wielkopolskie centrum onkologii.
7. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2015 roku. Krajowy rejestr nowotworów. Centrum onkologii – instytut im. M. Curie – Skłodowskiej. J. Didkowska, U. Wojciechowska
8. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 2004
9. Olszewski W.P., Techniki Specjalne w diagnostyce zmian piersi. Pol J Pathol 2009
10. Opracowanie zbiorowe: Onkologia w praktyce, wydawnictwo lekarskie PZWL , Warszawa 2007r,
11. Opracowanie zbiorowe: Diagnostyka i leczenie raka piersi. Centrum Onkologii Kraków – EgisOncology
12. Ślusarska D., Zarzycka K., Zahradniczek K., Podstawy pielęgniarstwa . Tom I i II, wyd. Czelej Lublin 2016
13. Walewska E. Podstawy pielęgniarstwa chirurgicznego. PZWL 2016
14. Zahradniczek K. (red.): Pielęgniarstwo, PZWL, Warszawa 2006
Czasopisma naukowe
1. Analiza przypadków w pielęgniarstwie i położnictwie nr 1 / 2019: art. mgr E. Szkiler Rola pielęgniarki w profilaktyce przeciwodleżynowej
2. Analiza przypadków w pielęgniarstwie i położnictwie nr 1/2018: art. mgr I. Ćwiertnia Pielęgnacja pacjenta z owrzodzeniem w warunkach domowych
3. Analiza przypadków w pielęgniarstwie i położnictwie nr 5 / 2018: art. mgr E. Szkiler Zmiana opatrunku na owrzodzeniu / ranie przewlekłej. Standard postępowania
4. Analiza przypadków w pielęgniarstwie i położnictwie nr 5 / 2018: art. mgr L. Kimber-Dziwisz Niedożywienie w chorobach nowotworowych
5. Głos pacjenta onkologicznego nr 2, kwiecień 2019, art. Mgr E. Dubaniewicz: Stres w chorobie nowotworowej
6. Głos pacjenta onkologicznego nr 3 / 2018, art. dr Z. Stojcev Operacje raka piersi
7. Magazyn pielęgniarki i położnej nr 12 / 2018, art. mgr E. Szkiler Ból towarzyszący ranie przewlekłej
8. Magazyn pielęgniarki i położnej nr 4 / 2018, art. mgr A. Zadrąg- Olko Dieta w chorobach nowotworowych
9. Magazyn pielęgniarki i położnej nr 7-8 / 2018, art. dr D. Bazaliński Oczyszczanie ran – profesjonalna opieka w domu pacjenta
10. Magazyn pielęgniarki i położnej nr 9 / 2016, art. dr M. Porębiak Zaburzenia i problemy psychiczne pacjentów onkologicznych
11. Onkologia w praktyce klinicznej, red. Prof. M. Krzanowski , suplement wydania tom III 2017, art. A. Czerepińska :Długotrwałe przeżycie chorej na rozsianego raka piersi z nadekspresją receptora HER2 z pozanarządową lokalizacją przerzutów
ja używam specjalną rękawice do samobadania piersi FemiGlove, jestem bardzo zadowolona