W nowym roku kontynuujemy nasz cykl o zaburzeniach emocjonalnych u kobiet w wieku 65-69 lat. Klikając w poniższe linki mogą państwo zapoznać się z poprzednimi częściami artykułu :
Cz. II Klasyfikacja chorób psychosomatycznych
Cz. III Metody terapeutyczne i charakterystyka zaburzeń emocjonalnych
Cz. IV.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
Zanim zostaną przedstawione treści związane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi, warto byłoby przyjrzeć się w ogóle zaburzeniom nerwicowym, bo to w ich obszarze znalazły one swoje miejsce.
Zaburzenia nerwicowe potocznie zwane nerwicami lub neurozami stanowią grupę zaburzeń psychicznych i definiowane są jako „zespoły dysfunkcji narządów” oraz „psychogennych zaburzeń emocjonalnych”. Samo pojęcie nerwicy znane już w XVIII w. oznaczało różne schorzenia (przede wszystkim układu nerwowego), na które nie było „filozoficznego wyjaśnienia”. Dzisiaj częściej mówi się o zaburzeniach osobowości w miejsce zaburzeń nerwicowych. W nazwach historycznych pojawiają się na określenie nerwic takie zwroty jak: podrażnienie mlecza, cerebropatia sercowo-mózgowa, nerwospazmy czy ogólna nadczułość.
Termin „nerwica” został wprowadzony przez szkockiego lekarza W. Cullenawa w XVIII wieku.
Ryc. 12. Schemat zaburzeń nerwicowych wg J. Aleksandrowicz
Bardzo podobnie klasyfikacja ta została przedstawiona według ICD-10. Wyróżniono w niej zaburzenia lękowe (postaci fobii), zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia dysocjacyjne, zaburzenia pod postacią somatyczną. Zgoła inny podział nerwic zaobserwować można w publikacji A. Kępińskiego. Autor wyróżnia pięć zasadniczych rodzajów nerwic. Zaprezentowano go na rycinie 13.
Ryc. 13. Podział nerwic wg A. Kępińskiego
Nerwica neurasteniczna objawia się ogólnym osłabieniem i znużeniem (postać hiposteniczna) lub drażliwością, bólami głowy, lękliwością (postać hipersteniczna). Nazywana bywa „nerwicą dyrektorską”, gdyż cechują ją objawy zaburzeń somatycznych takich jak: zatrucie (alkoholowe, tlenkiem węgla) choroby zakaźne (grypa). Takie objawy mogą świadczyć o uszkodzeniu komórki nerwowej.
Z kolei nerwica hipochondryczna tworzy błędne koło oparte na nieustającej interpretacji i transformacji występujących objawów. Charakteryzuje się przede wszystkim zaburzeniami w układzie wegetatywnym. Pacjent skupia uwagę na doznaniach i ma zgeneralizowane poczucie choroby. Ból, czy duszności stają się podstawą do urojeń hipochondrycznych. Przeniesienie lęku na sferę somatyczną wyróżnia nerwicę histeryczną. Jej objawami są skurcze niemożność chodzenia, porażenie mięśniowe, tiki i inne. Osoba dotknięta tą nerwicą może nie znać uczucia bólu, czy dotyku. Może też nie odczuwać węchu, czy smaku lub cierpieć na histeryczną ślepotę. Z innych jej objawów mogą wystąpić drgawki, bóle brzucha, głowy, gorączka, czy ciąża histeryczna.
Natomiast smutek, apatia, zahamowanie ruchowe to objawy nerwicy depresyjnej. Można tu również zaobserwować epizody agresji.
W leczeniu nerwic najczęściej stosuje się psychoterapię behawioralno-poznawczą. Farmakologia wykorzystywana jest do leczenia objawowego i doraźnego wspomagania w zależności od stanu pacjenta.
W każdym z powyższych podziałów zaburzeń nerwicowych pojawiało się zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne i to temu zaburzeniu należy poświęcić więcej uwagi.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) polegają na występowaniu nawracających i uporczywych myśli (natrętnych, obsesji) i czynności przymusowych (kompulsji). Myślami natrętnymi można nazwać idee, impulsy do działania, wyobrażenia, które w sposób stereotypowy pojawiają się w świadomości osób dotkniętych tym zaburzeniem. Zazwyczaj przeżywane są one w sposób przykry, a chory bezskutecznie podejmuje próbę przeciwstawienia się im. Niemal zawsze pojawiają się wbrew woli i powodują wewnętrzny sprzeciw.
Wedle definicji ICD-10 zaburzenie to prawie zawsze łączy się z lękiem. Nasila się ono w czasie prób zaniechania przymusowej czynności. Zdaniem M. Żerdzińskiego symptomy zaburzenia potrafią tłumić lęk, ale też uczą mechanizmu, iż to jedyny bezpieczny sposób na tłumienie lęku. Warto tu zaznaczyć, iż ciężkie formy zaburzenia mogą prowadzić do inwalidztwa. Warto w tym miejscu poświecić kilka słów statystyce schorzenia. Okazuje się, że wśród osób dotkniętych tym zaburzeniem:
- 92%przejawia trudności w nawiązywaniu związku,
- 72% ma kłopoty rodzinne,
- 62% nie umie się zaprzyjaźnić,
- 58% ma kłopoty w nauce,
- 47% ma kłopoty w pracy,
- 40% jest niezdolna do pracy,
- 13% podejmuje próby samobójcze.
Należy jeszcze dodać, że choroba jest często nierozpoznawalna bądź mylona z depresją, schizofrenią, czy zaburzeniami lękowymi. Kontakt z lekarzem specjalistą przeciętnie rozpoczyna się około 24 roku życia, podczas kiedy przeciętne objawy mają miejsce w około 14,5 roku życia. Zdarza się również, że pacjenci zgłaszają się do lekarzy o innych specjalnościach np. dermatologów (wyrywanie włosów, uszkodzenie paznokci, zbyt częste mycie rąk powoduje zmiany skórne), chirurgów plastycznych (dysmorfofobia), kardiologów (hipochondria) i lekarzy rodzinnych.
W publikacjach anglojęzycznych do spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych zaliczono:
- Zaburzenia hipochondryczne tzw. dysmorfofobię nieurojeniową,
- Zespół depersonalizacji-derealizacji,
- Zaburzenia nawyków i popędów np. Patologiczny hazard, kradzieże czy zakupy,
- Zaburzenia odżywiania np. jadłowstręt psychiczny, żarłoczność psychiczna,
- Zespół Gil de la Tourettea,
- Pląsawica Sydenhama
- Zespół Aspergera,
- Pląsawica Huntingtona
- Niektóre typy padaczki,
- Kręcz karku.
Zaburzenia obsesyjno–kompulsyjne cechuje wczesny wiek występowania, a także obecność w rodzinie chorych na zespół natręctw. Przebieg choroby jest chroniczny, a jej występowanie nie zależy od płci, chociaż kobiety częściej nękają patologiczne zakupy, czy kradzieże, a mężczyzn patologiczny hazard, piromania i hipochondria. Literatura przedmiotu wskazuje również w męskiej grupie częstsze występowanie patologii tików.
Zaburzenia osobowości
Z zaburzeniami osobowości ma się do czynienia wówczas, kiedy stałe wzorce zachowania zdecydowanie odbiegają od normy. Pojawiają się stosunkowo wcześnie, bo już w dzieciństwie.
Z definicji wynika, że zaburzenia osobowości są zaburzeniami psychicznymi stanowiącymi zespół cech i zachowań utrudniających funkcjonowanie. Ludzie obarczeni tym schorzeniem mają problemy w relacjach międzyludzkich, zaburzony jest też ich sposób postrzegania siebie i otoczenia. Zazwyczaj nie znają siebie i nie potrafią radzić sobie z coraz to nowymi wyzwaniami, zwłaszcza zagubienie swoje odczuwają w sytuacjach społecznych. Są nadmiernie podejrzliwi i boją się krytyki ze strony otoczenia.
Współczesne ujęcie psychiatryczne zaburzenia osobowości ujmuje poprzez pryzmat ich klasyfikacji. Grabski i J.K. Gierowski proponują przedstawienie osobowości i jej zaburzeń:
- w ujęciu psychiatrycznym,
- w ujęciu psychologicznym,
- w ujęciu psychiatryczno-psychologicznej.
Zaburzenia osobowości w ujęciu psychiatrycznym (wg kryteriów DSM-IV-TR) są utrwalonym „wzorem wewnętrznego przeżywania” odbiegającego od kulturowych oczekiwań wobec cierpiącego na nie. Taki wzór prowadzi do klinicznego cierpienia. Natomiast w ujęciu psychologicznym opisuje ogólne właściwości jednostki. Ujmuje osobowość jako zespół zachowań, postaw, zainteresowań oraz sposoby reagowania. Osobowość w psychologii opisywana jest za pomocą cech.
Przechodząc do omówienia rodzajów i objawów zaburzeń osobowości, należałoby ponownie powołać się na Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Wyróżnia się w niej osiem głównych typów zaburzeń osobowości zilustrowanych na rycinie 14.
Ryc. 14. Rodzaje zaburzeń osobowości.
Osoby paranoiczne wyróżniają się brakiem zaufania do innych ludzi, wrogością, podejrzliwością oraz nadmierną wrażliwością na krytykę. Osoby z tym schorzeniem często mają zawyżone poczucie własnej wartości, a ich reakcje są nacechowane chłodem.
Z kolei ludzie o osobowości schizoidalnej są chłodne emocjonalnie, z brakiem poczucia humoru. Są samotnikami i nie potrafią czerpać satysfakcji z reakcji społecznych, trzymając się raczej na uboczu. Osoby o osobowości dyssocjalnej nie liczą się z innymi i ich potrzebami. Nie dostosowują się do norm społecznych. Cechuje je skłonność do przemocy, brak współczucia i empatii wobec drugiej osoby.
Najczęściej są impulsywne i agresywne, łamią prawo i nadużywają alkoholu i innych używek. Uporczywie nie przestrzegają ładu i porządku obowiązującego w danej społeczności.
W osobowości chwiejnej emocjonalnie wyróżnia się dwa podtypy:
- podtyp impulsywny – osoby doświadczone tym typem cechuje zmienny nastrój, reagują gniewem i przemocą, są skłonni do wybuchów,
- podtyp borderline – osoby doświadczone tym typem oprócz chwiejnych emocji borderline wyróżnia niejasny obraz siebie, przeżywanie chronicznej pustki, brak celów, brak preferencji, angażowanie się w niestabilne związki.
Natomiast osoby o osobowości histrionicznej mają potrzebę bycia w centrum uwagi. Cechuje je niska uczuciowość i skłonność do teatralnych zachowań. Z kolei ludzie „obdarzeni” osobowością anankastyczną są sumienni, obsesyjnie dbający o szczegóły, obawiający się popełnienia błędu, mało elastyczni.
Ludzi o osobowości unikającej cechuje zaś ciągły lęk przed odrzuceniem i krytyką. Cierpią z tego powodu, że nie potrafią nawiązać kontaktów społecznych, odnaleźć się w grupie.
Ostatnia z wymienionych osobowości tzw. osobowość zależna wyróżnia ludzi uległych, bezradnych, potrzebujących wsparcia.
Wśród przyczyn zaburzeń osobowości najczęściej wymienia się:
- brak rodzica,
- długotrwałe odizolowanie,
- złe relacje między matką i ojcem,
- dorastanie w społecznej patologii.
- Również nie bez znaczenia jest doświadczenie przemocy fizycznej i psychicznej, a nawet
- nadopiekuńczość i kontrolujący opiekunowie lub
- surowe wychowanie pełne chłodu emocjonalnego.
Przechodząc do tematu leczenia zaburzeń osobowości, to najlepiej się sprawdza długoterminowa grupowa bądź indywidualna psychoterapia. Dobre efekty uzyskuje się również psychoterapią analityczną czy podejściem behawioralno-poznawczym.
W trudniejszych przypadkach stosuje się leki przeciwdepresyjne i uspokajające.
Dobre efekty dają też leki z grupy SSRI.
Reasumując, należy stwierdzić, iż zaburzenia emocjonalne są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, a liczba zachorowań wciąż rośnie. Rozwojowi zaburzeń emocjonalnych sprzyja określony typ osobowości. Pomimo tego, że terapie psychologiczne najlepiej się sprawdzają w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, to jednak należy pamiętać, że w poważnych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne.
mgr Renata Buroń
Z pracy magisterskiej nadesłanej do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe wybrała
Joanna Lewoniewska
Źródła:
- Bilikiewicz A., Pużyński S., Wciórka J., Rybakowski J.: Psychiatria. T. 3. Wrocław: Urban & Parner; 2003; 434.
- Aleksandrowicz J.W.: „Zaburzenia” czy „zaburzenie” nerwicowe? Psychiatria Polska; 2018; nr.115:1-20.
- Jarosz M.:, Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych. Łódź: Piątek Trzynastego Wydawnictwo; 2004; 68-69.
- Aleksandrowicz J.: Psychoterapia. Poradnik dla pacjentów. Kraków: Wydawnictwo UJ; 2004; 29.
- Kępiński A.: Psychopatologia nerwic. Warszawa: Wydawnictwo Literackie; 2014; 251.
- Fonberg. E.: Nerwice a emocje – fizjologiczne mechanizmy. Wrocław: Wydawnictwo PAN; 1979;.23.
- Żerdziński M.: Trudności diagnostyczne i terapeutyczne u pacjenta
z rozpoznaniem osobowości anankastycznej i zespołu obsesyjno-kompulsyjnego o szczególnym obrazie. Postępy Psychiatrii i Neurologii; 1998; 7 supl. 2(7); 43-49. - Hollander E., Jee H Kwon, et al: Obsessive-Compulsive and Spectrum Disorders: Overview and Quality of Life Issues. The Journal of Clinical Psychiatry; 1996; 57 (suppl 8), 3-6, Hollander E., D`Benzquen: Is there
a distinct OCD spectrum. - Cierpiałkowska L., Soroko E.: (red.) Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu; 2017; 23.
- Grabski B, Gierowski J.K..: Zaburzenia osobowości – różne spojrzenia
i próby ich integracji. Psychiatria Polska; 2012; tom XLVI, nr 5;.829.
- Carroll A.: Czy ty mnie obserwujesz? Jak rozumieć i jak leczyć pacjentów z paranoicznym zaburzeniem osobowości. Medycyna Praktyczna Psychiatria; 2011; 2: 23–34
- Jakubik A.: Zaburzenia osobowości. Warszawa: 2002;65.
- Patejuk-Mazurek I.: Wybrane leki przeciwdepresyjne i o działaniu przeciwlękowym – praktyczne wskazówki stosowania i opisy przypadków. Psychiatria; 2017,t 14 nr 3, s.8.
- Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2017 (https://www.gov.pl/web/rodzina/informacja-o-sytuacji-osob-starszych-za-rok-2017), odczyt: 08.04.2019.
- Zachradniczek K.: Pielęgniarstwo. Warszawa: 2004; 27.
Proszę zostaw odpowiedź