Rozpoczynamy nowy cykl artykułów, w których chcemy przybliżyć wybrane zagadnienia z zakresu prawa pracy.
Każdy z nas spotyka się na co dzień z sytuacjami w pracy, które nasuwają wątpliwości. Postaramy się w sposób przystępny zaprezentować poszczególne kwestie.
Prawem pracy nazywa się zbiór norm prawnych, które określają prawa i obowiązki zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Związane są ze stosunkiem pracy.
Do norm prawnych zalicza się:
- Kodeks pracy,
- inne ustawy i akty wykonawcze,
- układy zbiorowe pracy,
- porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty, które określają prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Podstawowe zasady prawa
- Prawo do pracy – każdy człowiek ma swobodę wyboru pracy oraz nikomu nie możne zakazać wykonywania zawodu (z wyjątkiem przypadków szczególnych) – art. 65 Konstytucji i art. 10 Kodeksu pracy.
- Swoboda nawiązywania stosunków pracy i płacy – do nawiązania stosunku pracy potrzebne są jednobrzmiące oświadczenia woli pracownika i pracodawcy – art. 11 K.p.
- Poszanowanie godności i dóbr osobistych pracownika – pracownik powinien być traktowany przez pracodawcę z szacunkiem i zachowaniem zasad kultury – art. 111 K.p. Jako dobro osobiste w myśl art. 23 kodeksu cywilnego, rozumie się: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, a nawet wynagrodzenie.
- Równość pracowników – oznacza, że pracownik posiadający identyczne (zbliżone) kwalifikacje, doświadczenie, wykonujący zbliżoną pracę powinien być traktowany tak samo i otrzymywać podobne wynagrodzenie za swoją pracę – art. 112 K.p.
- Zakaz dyskryminacji – dotyczy czynników takich jak: płeć, wiek, rasa, niepełnosprawność, narodowość, przekonania, przynależność – art. 113 K.p. i art. 32 ust. 2 Konstytucji.
- Odpłatność pracy (prawo do godziwego wynagrodzenia) – pracownik powinien otrzymywać wynagrodzenie stosownie do posiadanych kwalifikacji i umiejętności, uwzględniające rodzaj wykonywanej pracy i wkład pracy – ilość i jakość świadczonej pracy, tj. na poziomie zapewniającym zadawalające warunki życia pracownika i jego rodziny – art. 13 K.p.
- Prawo do gwarantowanego przez państwo najniższego wynagrodzenia za pracę – oznacza, że poniżej minimalnego wynagrodzenia nie wolno zatrudniać pracowników w pełnym wymiarze czasu pracy – art. 774 K.p.
- Prawo do wypoczynku – zarówno w wymiarze dobowym, tygodniowym, jak i rocznym, dotyczy czasu pracy, dni wolnych od pracy i urlopu wypoczynkowego – art. 14 K.p.
- Prawo pracowników i pracodawców do tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych – każdemu zapewnia się wolność zrzeszania w zawiązkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych oraz organizacjach pracodawców – art. 181 K.p., Konwencja nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, Konstytucja z art. 59 ust. 1, ustawy o związkach zawodowych i o organizacjach pracodawców.
- Partycypacja pracownicza– dotyczy między innymi opiniowania przez związki zawodowe regulaminu pracy, zasad wynagradzania, planu urlopów, ruchów kadrowych itp. – art. 182 K.p.
Zasady pochodne:
1. Obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy– obejmuje całokształt warunków pracy otaczających pracownika, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na jakość pracy (normy sanitarne, branżowe, techniczne itp.); obowiązek ten ciąży na wszystkich pracodawcach w stosunku do wszystkich pracowników bez względu na podstawę prawną nawiązania stosunku pracy – art. 15 K.p.
2. Obowiązek zaspokojenia – stosownie do możliwości finansowych i warunków – potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników– odnosi się do szeroko pojętego funkcjonowania funduszu świadczeń socjalnych, który powinien wspomagać pracowników – art. 16 K.p.
3. Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych– szczegółowe zasady oraz warunki podnoszenia kwalifikacji przez dorosłych określają przepisy rozporządzenia MEN oraz MPiPS – art. 17 K.p.
Czym jest stosunek pracy?
Stosunek pracy jest to stosunek prawny, w którym jako pracownik zobowiązany jesteś do osobistego i zgodnego z poleceniami pracodawcy świadczenia pracy określonego rodzaju i na określonym stanowisku, pracodawca zaś zobowiązany jest do stworzenia warunków umożliwiających Ci jej wykonywanie oraz do wypłaty wynagrodzenia i innych świadczeń w terminie.
Nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. Nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.
Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy sprawuje społeczna inspekcja pracy.