Każde zatrudnienie jest umową pomiędzy zatrudnionym/pracownikiem, a zatrudniającym/pracodawcą i podlega regulacjom prawnym.
Cechą wspólną różnych umów jest jasny podział, co pracodawca gwarantuje pracownikowi, a co pracownik zapewnia pracodawcy.
W Polsce występują różne formy zatrudnienia.
Ze względu na charakter prawny umów, dzieli się je na formy wynikające z Kodeksu Pracy (czyli ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r., który jest podstawowym źródłem prawa pracy i zawiera różnego rodzaju umowy o pracę) oraz wynikające z Kodeksu Cywilnego (reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi, zawiera m.in. umowę zlecenia i umowę o dzieło).
Umowa wynikająca z Kodeksu Pracy
Umowa o pracę daje pełen zakres praw wynikających z Kodeksu pracy, pracownik ma prawo do:
- urlopu wypoczynkowego,
- macierzyńskiego i zdrowotnego,
- ubezpieczenia zdrowotnego,
- zasiłku chorobowego, wypadkowego,
- renty i emerytury.
Kodeks pracy, w zależności od czasu trwania umowy, a także celu w jakim zostaje zawarta, wyodrębnia trzy rodzaje umów o pracę:
- na okres próbny
najczęściej pierwsza umowa zawierana z pracodawcą, trwająca
maksymalnie 3 miesiące, można ją zawrzeć jeden raz,
- na czas określony( w tym umowa na zastępstwo),
jest umową terminową, w jej treści musi być wskazany termin jej rozwiązania, może być zawierana przez danego pracodawcę
z jednym pracownikiem maksymalnie trzy razy, a okres zatrudnienia na podstawie umowy
lub umów o pracę na czas określony zawieranych między tym samym pracodawcą i pracownikiem, nie może przekraczać 33 miesięcy.
Umowę na zastępstwo pracodawca może zawierać w celu zapewnienia obsady za pracownika nieobecnego z przyczyn usprawiedliwionych, np. z powodu choroby, urlopu wychowawczego
lub bezpłatnego.
Różni się ona od umowy o pracę na czas określony przede wszystkim ze względu na brak ograniczenia do 33 miesięcy łącznego czasu trwania zatrudnienia i konieczności przekształcania jej na umowę na czas nieokreślony oraz ze względu na brak ochrony dla kobiet w ciąży.
- na czas nieokreślony
to umowa bezterminowa zapewniająca pracownikowi wszystkie
przywileje wynikające z Kodeksu pracy.
Umowa o pracę nie jest jedyną formą nawiązania stosunku pracy.
Kodeks pracy wyróżnia bowiem jeszcze:
- powołanie,
- mianowanie,
- wybór.
Umowy zawierane na podstawie Kodeksu Cywilnego charakteryzuje brak podporządkowania wykonawcy (pracownika) swojemu zleceniodawcy.
Jednocześnie, wykonawcy umów cywilnoprawnych pozbawieni są ochrony i uprawnień pracowniczych, jakie zapewnia pracownikom Kodeks Pracy.
Najczęściej spotykane są:
Umowa zlecenie jest zawierana między pracodawcą a pracownikiem na wykonanie konkretnej pracy, zazwyczaj za określonym wynagrodzeniem. Pracownik, określany mianem zleceniobiorcy, bierze w umowie odpowiedzialność za staranne wykonanie zlecenia (nie za
konkretny efekt).
Umowa zlecenie nie daje pracownikowi przywilejów, np. płatnego urlopu. W pewnych sytuacjach umożliwia zwolnienie ze składek płaconych do ZUS-u, ale należy wówczas
rozliczyć podatek od dochodów.
Umowa o dzieło jest zawierana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego i dotyczy wykonania określonego dzieła, czyli rezultatu pracy pracownika (wykonawcy dzieła).
Również nie daje ona przywilejów pracowniczych. Nie wymaga płacenia składek do ZUS-u za wykonawcę dzieła i (podobnie jak przy umowie-zleceniu) należy przy niej rozliczyć podatek od dochodów.
Samozatrudnienie – polegające na założeniu własnej firmy (działalność gospodarcza) i świadczeniu usług na rzecz podmiotu zatrudniającego (np. byłego pracodawcy) na innych
warunkach, niż wynika to z Kodeksu pracy.
Na podstawie:
Kodeks Pracy, Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.