Samorząd pielęgniarek i położnych powstał na mocy Ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 o samorządzie pielęgniarek i położnych. Podstawowym zadaniem działań samorządu, między innymi, jest sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu pielęgniarki i położnej.
Powinnością NIPiP jest stanie na straży nad respektowaniem prawa samorządowego, przestrzeganiem przepisów prawa dotyczącego wykonywania zawodu i zasad etyki zawodowej pielęgniarki i położnej.
Jednym z zasadniczych zadań samorządu jest prowadzenie postępowań w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej.
„Pielęgniarki i położne ponoszą odpowiedzialność za cały zakres działalności zawodowej, w tym także za sferę relacji pielęgniarka – pacjent – członkowie zespołu terapeutycznego. Pielęgniarki i położne podlegają regułom prawnym i moralnym funkcjonującym w społeczeństwie na zasadzie powszechności, a za swoją działalność ponoszą odpowiedzialność:
- prawną:
- karną,
- cywilną,
- dyscyplinarną,
- administracyjną.
- zawodową (w tym etyczną).
Odpowiedzialność pielęgniarki i położnej określają:
- przepisy regulujące wykonywanie zawodu pielęgniarki i zawodu położnej,
- Kodeks pracy,
- Kodeks karny,
- Kodeks cywilny,
- Regulaminy zakładowe,
- Zakresy obowiązków, uprawnień, odpowiedzialności na stanowisku pracy,
- Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Odpowiedzialność zawodową ponoszą pielęgniarki i położne przed organami samorządu pielęgniarek i położnych (rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej i sądem pielęgniarek i położnych) za:
- zawinione naruszenie zasad wykonywania zawodu
- naruszenie przepisów regulujących wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej
- postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej.
Rzecznik odpowiedzialności zawodowej obowiązany jest badać i uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść pielęgniarki lub położnej, której dotyczy postępowanie.”
Źródło: http://nipip.pl/samorzad/organy-samorzadu/naczelny-rzecznik-odpowiedzialnosci-zawodowej/
Stowarzyszenie Pielęgniarki Cyfrowe przeprowadziło ogólnopolskie badanie metodą sondażu diagnostycznego z użyciem kwestionariusza ankiety wśród 159 czynnie pracujących pielęgniarek, aby ocenić poziom wiedzy na temat odpowiedzialności zawodowej.
Tylko 27 % ankietowanych pielęgniarek wie, który dokument reguluje odpowiedzialność zawodową pielęgniarek. Nie wszyscy ankietowani znają także treść aktów normatywnych regulujących wykonywanie zawodów pielęgniarki i położnej. Najwięcej pielęgniarek zna treść Ustawy o Zawodzie Pielęgniarki i Położnej (61%), Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego czytało 43,4% respondentów, zaś treść Ustawy o samorządzie zawodowym pielęgniarek i położnych jest znana 41 osobom (25,9%). 23 osoby z grupy ankietowanych przyznały, iż wie o istnieniu tych dokumentów, lecz ich nie czytały.
Badanie ankietowe wykazało również, iż 60% pielęgniarek nie potrafi rozróżnić odpowiedzialności zawodowej od innych form odpowiedzialności prawnej obowiązujących pielęgniarki.
Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej, którego treść zna 39,8% ankietowanych pielęgniarek (63 osoby), zawiera zasady, zgodnie z którymi pielęgniarka powinna postępować, a za naruszenie których są wyciągane konsekwencje.
Pielęgniarka od momentu nadania tytułu zawodowego oraz otrzymania dokumentu potwierdzającego prawo wykonywania zawodu jest zobligowana do przestrzegania zapisów zawartych w Kodeksie Etyki, czyli sprawowaniu profesjonalnej opieki nad życiem i zdrowiem ludzkim, przestrzeganiu tajemnicy zawodowej, rzetelnym wypełnianiu obowiązków wynikających z pracy w tym zawodzie.
Pielęgniarka ma obowiązek stosować się do wytycznych w kwestiach właściwego odnoszenia się do pacjentów oraz współpracowników.
W przypadku odpowiedzialności ponoszonej z tytułu naruszania przepisów dotyczących wykonywania zawodu,postępowanie pielęgniarki jest oceniane na podstawie Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej z 2011 r.
Naruszenie obowiązków wynikających z powyższej Ustawy, może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności zawodowej, a postępowanie wobec pielęgniarki określa Ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych. Dotyczy to obowiązku udzielenia pomocy medycznej oraz respektowania praw pacjenta (w tym informowania go oraz prowadzenia dokumentacji medycznej), a także zasad wykonywania zleceń lekarskich.
Działanie będące przedmiotem postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej uznane za przewinienie zawodowe, może zarazem posiadać znamiona przestępstwa. Takim zachowaniem będzie np. pomoc kobiecie w przerwaniu ciąży z naruszaniem przepisów ustawy lub nakłanianie jej do tego. Zachowanie będące przewinieniem zawodowym, a zarazem kwalifikujące się do odniesienia występku zgodnego z art. 160 § 1 k.k. jest również narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Postępowaniem niezgodnym z przepisami prawa jest wykonywanie zleceń lekarskich wydawanych ustnie lub telefonicznie. Konsekwencją realizowania takich zleceń może być popełnienie błędu w sztuce pielęgnowania i leczenia. Według przeprowadzonej ankiety 25% ankietowanych przyznało, że w ich placówkach lekarze wydają ustne zlecenia nagminnie, w 18,9% placówkach bardzo często, rzadko zaś tylko w 24,5 % oddziałów. Przekazywanie ustne zleceń nigdy się nie zdarz tylko w 10% placówek. Niestety 67 % pielęgniarek przyznało, że realizują takie zlecenia, pomimo, iż większość z ankietowanych (96,2%) wie, że realizacja zleceń wydanych ustnie (oprócz stanów zagrożenia życia) jest niezgodna z prawem.
Pielęgniarki są bardzo często pozostawiane na oddziale szpitalnym bez obecności lekarza, który udaje się np. na inny oddział lub blok operacyjny. Jednak nie tylko takie okoliczności zmuszają pielęgniarki do wykonywania zleceń podanych ustnie, zwłaszcza telefonicznie. Często obserwuje się wygodnictwo lekarzy, którym nie chce się podejść do pacjenta, a tym bardziej wpisać zlecenia w kartę zleceń. Najczęściej takie przypadki zdarzają sie podczas dyżurów nocnych, podczas, gdy lekarz dyżurny idzie spać i wyraża w sposób często niecenzuralny swoje niezadowolenie z faktu budzenia go do cierpiącego pacjenta.
Do rzecznika odpowiedzialności zawodowej trafiają również sprawy związane z nieprzestrzeganiem praw pacjentów. 8,3 % ankietowanych pielęgniarek nie informuje chorych o ich prawach, 40,9% robi to tylko czasami. 3 pielęgniarki zaś, uważają, że nie leży to w ich obowiązkach.
Rozpatrywane są także sprawy niewłaściwego, często grubiańskiego zachowania pielęgniarki wobec chorych, ale i również wobec koleżanek, czy pozostałych współpracowników. Notowane są również przewinienia związane z fałszowaniem dokumentacji medycznej. Chodzi głównie o przypadki wpisywania w dokumentację pacjenta czynności, które powinny być wykonywane, a faktycznie nie są.
Łamanie tajemnicy zawodowej jest także jednym z wykroczeń, w związku z którym prowadzone są postępowania karne.
Działanie niezgodne z Kodeksem etyki zawodowej i Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej w kwestiach związanych z postępowaniem zgodnym z aktualną wiedzą medyczną, opartą na faktach i dowodach naukowych (EBM, EBNP) również jest objęte odpowiedzialnością zawodową (np. publiczne wypowiadanie teorii antyszczepionkowych).
Należy dodać, że poważnym problemem pojawiającym się w pracy pielęgniarek jest brak reakcji pielęgniarek na popełniane błędy przez koleżanki. W takich przypadkach funkcjonuje niewłaściwie rozumiana solidarność koleżeńska. Takie zachowania mogą doprowadzić do poważnych skutków.
Przypomnijmy zatem, pielęgniarki ponoszą pełną odpowiedzialność za wykonywane przez siebie świadczenia zdrowotne, własne doskonalenie zawodowe w zakresie praktyki klinicznej, zarządzania, nauczania i działalności naukowej.
- Odpowiedzialność prawną, czyli ponoszenie konsekwencji z tytułu przepisów prawnych,
- Karną, czyli ponoszenie konsekwencji określonych w Kodeksie Karnym,
- Cywilną, czyli obowiązek zadośćuczynienia i ma ona charakter majątkowy,
- Dyscyplinarną, czyli poniesienie konsekwencji określonych Kodeksem Pracy,
- Administracyjną, która jest związana z odpowiedzialnością za szkody wyrządzone zakładowi pracy,
- Zawodową, czyli za naruszenie zasad wykonywania zawodu, etyki zawodowej i praw pacjenta.
Sąd pielęgniarek i położnych może orzec jedną z następujących kar:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w zakładach służby zdrowia na okres od 1 do 5 lat,
4) zawieszenie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej na okres od 6 miesięcy do 3 lat,
5) pozbawienie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej.
Skargę do rzecznika odpowiedzialności zawodowej może złożyć każdy, czyli pielęgniarka na pielęgniarkę, inny współpracownik, pacjent, rodzina pacjenta, czy przełożony. Rzecznik odpowiedzialności, jeśli zauważy nieprawidłowości w postępowaniu pielęgniarki np. na forach, czy portalach społecznościowych, również ma obowiązek zareagować i wezwać tę osobę do złożenia wyjaśnień.
Przyczyn występowania przewinień zawodowych jest wiele i są bardzo złożone.
Przede wszystkim należy wymienić niewłaściwe postawy pielęgniarek, z którymi wiąże się lekceważenie procedur i zasad. Bardzo istotne są złe metody kierowania zespołami pielęgniarskimi. Badane pielęgniarki (72,3%) twierdzą, że zarządzający ponoszą również odpowiedzialność za błędy popełniane przez pracowników. Jest to czynnik niezmiernie ważny w kwestii odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek.
Pogłębiający się drastycznie kryzys kadr pielęgniarskich, brak personelu pomocniczego, niskie wynagrodzenia, ciężar finansowy kształcenia podyplomowego, jakim obarczane są pielęgniarki, zlecanie prac poza kompetencjami zawodowymi, albo wykraczające poza nie, to najistotniejsze przyczyny wykroczeń zawodowych.
Brak znajomości praw pacjenta i ich respektowania to kolejna przyczyna coraz większej ilości trafiających spraw do rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Np. pacjent trafiający pod opiekę personelu medycznego, ma prawo do znajomości z nazwiska i imienia osób za niego odpowiedzialnych w placówce i personel danej placówki medycznej ma obowiązek noszenia identyfikatorów.
Pacjenci coraz bardziej świadomi swoich praw są coraz lepszymi obserwatorami i potrafią rozpoznać niewłaściwe postępowanie kadry medycznej. Skutkuje to tym, że obecnie znacznie częściej składane są wnioski do sądu o odszkodowania w ramach zadośćuczynienia.
Pielęgniarka ponosi odpowiedzialność, gdy udzielania świadczeń zarówno podczas samodzielnych czynności, jak i zleconych przez lekarza. Gdy dojdzie do niepożądanego zdarzenia medycznego, czynności wykraczające poza jej kompetencje, podjęte nawet na zlecenie lekarza, podlegają odpowiedzialności lub współodpowiedzialności. Dlatego tak ważna jest znajomość przepisu mówiącego, że pielęgniarka ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego niezgodnego z jej sumieniem i kwalifikacjami. Świadome tego faktu jest 72,3% ankietowanych pielęgniarek.
Praca w kilku placówkach lub łatanie braków kadrowych, co skutkuje pracą po kilkanaście godzin z rzędu lub dłużej, może mieć fatalny wpływ na bezpieczeństwo pacjentów.
Z różnych badań wynika, że brak snu przez 22 godziny wpływa na człowieka w ten sam sposób, co wprowadzenie się w stan upojenia alkoholowego.
Ogromnie wzrasta także ryzyko zaśnięcia pielęgniarki, czy lekarza za kierownicą po zakończeniu nocnej zmiany lub pracy przez kilkadziesiąt godzin z powodu niewystarczającej ilości snu.
Z przeprowadzonych badań wynika, że wiedza pielęgniarek w kwestii odpowiedzialności zawodowej jest niewystarczająca i powinna być jak najszybciej poszerzona.
Ankietowane pielęgniarki (93,7%) uważają iż Okręgowe Izby Pielęgniarskie oraz pracodawcy powinni organizować bezpłatne szkolenia z zakresu odpowiedzialności zawodowej.
Uzupełnienie i pogłębienie wiedzy na ten temat podniesie znacznie świadomość odpowiedzialności zawodowej ,a co za tym idzie bezpieczeństwo pacjentów, a także samych pielęgniarek.
mgr Joanna Lewoniewska