UZALEŻNIENIA WŚRÓD PERSONELU MEDYCZNEGO

Cz. I.

Zawody medyczne należą do najbardziej stresogennych. Stres zawodowy stanowi  zagrożenie dla zdrowia psychofizycznego. Przeżywanie sytuacji stresowych często skutkuje sięganiem po substancje psychoaktywne. Prowadzi to do uzależnień i związanych nim poważnych konsekwencji.

„Uzależnienie to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją chemiczną (alkohol, nikotyna, leki, narkotyki), charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania danej substancji w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jej wpływu na psychikę, lub by uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi substancji” (definicja Komitetu Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opublikowana w 1969 roku.).

Wyróżnia się uzależnienie :

➢ fizyczne,

➢ psychiczne,

➢ społeczne.

Uzależnienie fizyczne – systematycznie przyjmowana substancja wnika do komórek organizmu, doprowadzając do sytuacji, iż staje się ona konieczna do utrzymania równowagi ustroju człowieka.

Wytwarza się zjawisko tolerancji, które polega na przymusie przyjmowania coraz większej ilości danego środka, aby osiągnąć skutek taki sam, jak przy niższej dawce.

Po zaprzestaniu przyjmowania substancji psychoaktywnej pojawia się tzw. zespół odstawienny, charakteryzujący się:

• drażliwością, a nawet zachowaniami agresywnymi,

• niepokojem,

• stanami lękowymi,

• problemami z koncentracją,

• zaburzeniami snu

•  uczucie zimna

• wzrost ciśnienia krwi i zaburzenia rytmu serca

• stanami depresyjnymi.

Często zaburzenia te są bardzo ostre i wymagają pomocy lekarskiej.

Uzależnienie psychiczne – substancja psychoaktywna po zażyciu powoduje nagradzanie emocjonalne. Osoba uzależniona znajduje w przyjmowaniu jej np. pocieszenie, uspokojenie, czy możliwość pozytywnego postrzegania samego siebie. Jest przekonana, że tylko ta substancja może zaspokoić potrzeby. Podporządkowuje swoje życie zdobywaniu tego środka.

Uzależnienie społeczne – przyjmowanie substancji psychoaktywnych może być np. przepustką do wejścia w daną grupę. Dotyczy zwykle subkultur i grup rówieśniczych. Społeczne schematy zażywania substancji psychoaktywnych są bardzo częstą i znaczącą przyczyną rozpoczęcia ich stosowania. Również w pewnych grupach zawodowych np. picie alkoholu, czy palenie tytoniu jest zjawiskiem powszechnym. Jeśli osoba uzależniona nie będzie postępować lub wykazywać cech wymaganych w danej grupie, to zostanie odrzucona. Podłożem uzależnienia społecznego jest więc uzależnienie od grupy, a nie substancji, jakie osoba uzależniona spożywa pod wpływem rówieśników. Alkohol, narkotyki, czy papierosy stanowią wówczas uzależnienie wtórne.

Uzależnienia behawioralne (czynnościowe) zespół objawów związanych z utrwalonym, wielokrotnym powtarzaniem określonej czynności (lub grupy czynności) w celu uzyskania takich stanów emocjonalnych jak przyjemność, euforia, ulga, uczucie zaspokojenia.

Wśród tych uzależnień można wyróżnić:

• Zakupoholizm  – nabywanie kolejnych przedmiotów poprawia nastrój, a także demonstrowanie swojego statusu społecznego.

• Siecioholizm (uzależnienie od Internetu)

• Pracoholizm

• Fonoholizm (nadużywanie smartfonów)

• Uzależnienie od ćwiczeń fizycznych (bigoreksja)

• Uzależnienie od uczenia się

• Autoagresja

• Uzależnienia wizualizacyjne (tatuaże, piersing).

• Uzależnienie od zadłużania się

• Obsesja gromadzenia

• Kleptomania

• Uzależnienie emocjonalne

• Nałogowe objadanie się

• Tanoreksja, czyli uzależnienie od solarium

• Bigoreksja

• Uzależnienie od adrenaliny

• Hazard

Uzależnienia chemiczne –

• alkohol
• nikotyna
• marihuana
• amfetamina
• kokaina
• opiaty
• nowe substancje psychoaktywne (tzw. “dopalacze”)
• leki

Mechanizm uzależnienia:

W procesie tym ogromną rolę odgrywają neuroprzekaźniki: dopamina i serotonina. Dopamina, pojawiając się w przestrzeniach między neuronami daje uczucie zadowolenia, a nawet euforii. Dopamina wykazuje także oddziaływanie na procesy myślenia i kojarzenia.               

Substancja psychoaktywna

↓

podniesienie poziomu dopaminy

 ↓

wytworzenie się konieczności biologicznej zażywania danej substancji.

Serotonina – jej rolą jest równoważenie poziomu dopaminy.

Niskie natężenie serotoniny obserwuje się w przewlekłym stresie.

Osoba uzależniona nie osiąga stanu nasycenia środkiem, którego zażywa.

↓

Cała uwaga uzależnionego skupia się na zdobywaniu tej substancji.

↓

Obniżony poziom serotoniny prowadzi do zwiększonej czułości jądra półleżącego przegrody, najważniejszej struktury układu nagrody.

Stanowi on wiodący mechanizm stymulujący zachowanie i podłoże biologiczne powstawania uzależnień.

U osób uzależnionych aktywność układów neuroprzekaźnikowych zostaje zaburzona – maleje rola układu kary, rośnie rola układu nagrody.

Dzięki substancji czy rzeczy, od której się dana osoba uzależnia, otrzymuje ona natychmiastową gratyfikację pod postacią przyjemnego odczucia i ulgi.

Czynnikami determinującymi uzależnienie są:

➢ częstotliwość używania,

➢ ilość wprowadzanej do organizmu substancji,

➢ drobne różnice w stylu używania,

➢ indywidualne cechy używającego,

➢ kontekst społeczny tego używania,

➢ dostępność fizyczna, kulturowa i prawna (np. tolerowanie uzależnienia u celebrytów).

W zakresie psychicznym mechanizm uzależnienia może być kierowany popędem regulującym zachowania,  emocjami oraz motywacją.  Pobudzane są pewne struktury w mózgu, które dążą do zaspokojenia konkretnych potrzeb. Osoba poszukuje czynników potrzebnych do osiągnięcia korzyści dających poczucie spełnienia. Może być to zażycie środka psychoaktywnego.

W innym przypadku na przykład, osoby nieodporne na monotonię i trudy codzienności poprawiają sobie samopoczucie sięgając po alkohol. Z kolei osoby zażywają substancje, by podnieść poczucie własnej wartości i odwagę.

Fazy uzależnienia

Fazy uzależnienia przebiegają w inny sposób w zależności od jego rodzaju.

Fazy uzależnienia od substancji chemicznych:

• Faza I –  eksperymentowanie z substancją z ciekawości, czy w grupie. 

Mają przekonanie o możliwości zażycia raz, czy kilka razy i zaprzestania. Niestety, często te próby prowadzą do zażywania okazjonalnego;

• Faza II –  zażywanie okazjonalne – 

doświadczanie “korzystnego” wpływu substancji na organizm, np. poprawa samopoczucia, humoru, wyluzowania. Zażywanie daje poczucie integracji z grupą oraz akceptacji. Zażywanie powtarza się.

• Faza III – zażywanie regularne, osiąganie przyjemności. 

Na tym etapie występuje już uzależnienie psychiczne. Osoby nieświadome tego wciąż wierzą, że mogą w każdej chwili przestać używania substancji.

• Faza IV – uzależnienie – osoba nie jest w stanie funkcjonować bez zażycia środka.

Uzależnienia behawioralne, fazy występują w zależności od czynności uzależniających.

Hazard – bardzo trudny do leczenia ( ciągła stymulacja układu nagrody w mózgu – podniecenie na myśl o wygranej).

• Faza zwycięstw – fascynacja grą, w której następują wygrane.
• Faza strat – problemy finansowe – coraz większe wydatki na granie;
• Faza desperacji – popadanie w długi, utrata pracy, kłopoty rodzinne;
• Faza utraty nadziei- znaczne pogorszenie samopoczucia związane ze stratami.

Przy okazji omawiania zjawiska uzależnienia warto wspomnieć o dzieciach i młodzieży.

Są oni szczególnie podatni na uzależnienia ze względu na trudny okres adolescencji.

Chęć bycia zaakceptowanym w środowisku rówieśniczym, poczucie dorosłości, ciekawość, poszukiwanie wrażeń i nowych doznań powoduje, że dzieci sięgają po alkohol, papierosy, czy narkotyki.

Bardzo często wśród najmłodszych występuje także uzależnienie od Internetu, czy smartfonu.

Nałóg, czy uzależnienie?

Słowa nałóg i uzależnienie bywają stosowane zamiennie, nie jest jednak to właściwe.

Nałóg stanowi punkt wyjścia do rozwoju uzależnień. Przyczyny są zazwyczaj psychologiczno-emocjonalne. Uzależnienie natomiast, oznacza całkowitą zależność fizjologiczną bądź behawioralną oraz wszelkie związane z tym konsekwencje.

 Nałóg to, etap, który prowadzi do uzależnienia.

mgr Joanna Lewoniewska

Spec. Piel. rodzinnego

Pedagog, edukator zdrowia i profilaktyki uzależnień.

Już dziś zapraszam do przeczytania kolejnej części publikacji, w której zostaną opisane problemy z uzależnieniami, które trapią medyków.

Źródła:

Uzależnienie chemiczne

https://zpe.gov.pl/a/uzaleznienia/Do63k2pYq

Woronowicz B.: Uzależnienia. Geneza, Terapia, Powrót Do Zdrowia, Wydawnictwo Media Rodzina, Warszawa 2009. http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/51-alkohol-i-nauka/245-psychiczne-ibiologiczne-podloze-uzaleznien.html https://medycynaholistyczna.com.pl/2020/03/27/6-prostych-sposobow-narozladowanie-napiecia-w-ciele/ Współczesne teorie i praktyka profilaktyki uzależnień chemicznych i nie chemicznych, red. M. Jędrzejko https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/72913,pracoholizm http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/133-praca/1518-kiedy-praca-staje-sienalogiem-czyli-kilka-slow-o-pracoholizmie-karolina-maria-wincewicz.htm

https://mindhealth.pl/co-leczymy/uzaleznienia