NA PRZYKŁADZIE PACJENTÓW
ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO

WYBRANE WIELKIE ZESPOŁY GERIATRYCZNE

Upadki i zaburzenia lokomocji wśród seniorów

Sprawność fizyczna ma odzwierciedlenie w sprawności funkcjonalnej, która jest definiowana jako zdolność do wykonywania czynności dnia codziennego. Wraz z wiekiem postępuje wyczerpanie rezerw czynnościowych narządów w efekcie prowadząc do ograniczenia sprawności organizmu w momencie obciążenia. Na poziom sprawności funkcjonalnej ma wpływ metabolizm a wraz z procesem starzenia tempo przemiany materii ulega spowolnieniu o 1-2% na przestrzeni 10 lat, począwszy od 30 r.ż..

Czynnikiem, który znacząco wpływa na poziom sprawności fizycznej osób w podeszłym wieku, jest występowanie sarkopenii.

Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia masy mięśniowej oraz obniżenia siły mięśniowej. Począwszy od 50 r.ż. masa mięśni zmniejsza się o około 6% na każde 10 lat. Zmniejsza się ilość włókien mięśniowych szybko kurczliwych, w efekcie prowadząc do wydłużenia wykonywania czynności dnia codziennego oraz zmniejszenia możliwości podjęcia krótkich i szybkich wysiłków fizycznych.
Sarkopenia u seniorów może wiązać się z nadwagą i otyłością, gdyż wraz z wiekiem ulega zmniejszeniu beztłuszczowa masa ciała, zwiększa się natomiast ilość tkanki tłuszczowej. Osoby z nadwagą lub otyłością są bardziej narażone na upadek z powodu przeciążenia organizmu przy jednoczesnym zmniejszeniu siły mięśniowej. Występowanie sarkopenii u ludzi starszych charakteryzuje wieloprzyczynowość.
Osoby w wieku podeszłym podejmują na ogół mniejszą aktywność fizyczną w stosunku do reszty społeczeństwa, liczne choroby przewlekłe ograniczają bądź uniemożliwiają podejmowanie przez nich aktywności fizycznej, a często występujące w tej grupie społecznej niedożywienie dodatkowo przyspiesza proces rozwoju tej choroby.

Konsekwencją sarkopenii jest zwiększenie ryzyka wystąpienia upadków i
urazów, potęgowanie niepełnosprawności, zwiększenie zależności od osób drugich, częstsze hospitalizacje, konieczność instytucjonalizacji opieki, przedwczesna śmierć.

Postępujące niedowidzenie u osób starszych zwiększa ryzyko upadków. Zanik elastyczności soczewki prowadzi do rozwoju starczowzroczności (presbiopii) polegającej na trudności w zogniskowaniu przedmiotów znajdujących się w pobliżu. Oprócz tego zwiększa się ryzyko rozwoju jaskry oraz postępuje zanik tkanek otaczających oko prowadząc m.in. do opadania powieki górnej.

Seniorzy mają problem z adaptacją wzroku w ciemności, a często występujące nietrzymanie moczu może przyczynić się do upadku podczas korzystania z toalety w porze nocnej.
Wraz z wiekiem wydłuża się czas reakcji na bodziec, co uniemożliwia szybką reakcję w sytuacji zagrożenia upadkiem. Chorzy na stwardnienie rozsiane, chorobę Parkinsona oraz osoby po przebytym udarze mózgu predysponują do wystąpienia zaburzeń koordynacji ruchowej, chodu i równowagi.
Przewlekły ból powoduje przyjmowanie niewłaściwych postaw, co również zaburza koordynację ruchową.
Seniorzy, którzy doświadczyli upadku, odczuwają lęk przed ponownym upadkiem (zespół poupadkowy), zmniejszając swoją aktywność fizyczną, powstrzymując się od wyjścia z domu bądź częściej przyjmując pozycję siedzącą/leżącą. W konsekwencji ograniczenie aktywności sprzyja m.in. rozwojowi sarkopenii, zamykając błędne koło.
Do wewnętrznych czynników ryzyka upadków zalicza się zawroty głowy i zaburzenia równowagi.
Zawroty układowe (łac. vertigo) są wynikiem uszkodzenia błędnika lub nerwu przedsionkowego (przyczyny obwodowe) bądź uszkodzenia ośrodkowych elementów układu przedsionkowego znajdującego się w uchu wewnętrznym (przyczyny centralne) i polegają na złudzeniu wirowania, ruchu ciała względem otoczenia albo ruchu otoczenia względem ciała.

Czynnikami etiologicznymi zaburzeń centralnych są przejściowe epizody niedokrwienne, udary z tylnego obszaru unaczynienia mózgu, stwardnienie rozsiane.

Najczęstszymi przyczynami zaburzeń obwodowych są zapalenia nerwu przedsionkowego oraz łagodne pozycyjne zawroty głowy o charakterze napadowym.
W przypadku, gdy dochodzi do hipoperfuzji centralnego układu nerwowego, chory odczuwa narastające osłabienie, zbliżające się omdlenie, duszność, kołatanie serca i nudności (stan przedomdleniowy).
Przyczynami takiego stanu mogą być choroby układu krążenia (niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca), polineuropatie i choroby neurodegeneracyjne, działanie leków hipotensyjnych.

Liczne choroby somatyczne (hipoglikemia, niedokrwistość, infekcje, zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej) oraz zaburzenia psychiczne przebiegające z lękiem mogą powodować poczucie dezorientacji i oszołomienia.

Oprócz tego osoby z chorobami o podłożu naczyniowym, otępiennymi i neuropatiami skarżą się na poczucie braku równowagi z towarzyszącym drętwieniem stóp, zaburzeniem widzenia i chodu.
Charakterystyczną przyczyną zawrotów głowy dla osób w wieku podeszłym jest presbiastazja. Szacuje się, że jest odpowiedzialna za około 18% wszystkich przypadków zawrotów głowy wśród seniorów.
Presbiastazja jest związana z procesem starzenia i dotyczy zmian inwolucyjnych i degeneracyjnych w odniesieniu do narządu wzroku, układu przedsionkowego i czucia głębokiego (proprioceptywnego).
Oprócz tego podczas nagłej zmiany pozycji z siedzącej/leżącej na stojącą, u osób z zbyt małą objętością osocza (hipowolemią) oraz po spożyciu dużej ilości posiłków (gdy nadmierna ilość krwi gromadzi się w łożysku trzewnym), może dojść do wystąpienia hipotonii ortostatycznej.
Na występowanie zawrotów głowy mają wpływ niektóre grupy leków. Diuretyki, nitraty, leki hipotensyjne, leki przeciwdepresyjne trójpierścieniowe oraz lewodopa mogą nasilać hipotonię ortostatyczną. Leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne, przeciwpadaczkowe, przeciwlękowe i uspokajające pogarszają funkcjonowanie centralnego układu nerwowego. Insulina, doustne leki hipoglikemizujące oraz diuretyki zaburzają gospodarkę wodno-elektrolitową oraz metabolizm. Diuretyki
pętlowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz antybiotyki aminoglikozydowe powodują działania szkodliwe na narząd słuchu (ototoksyczność).

Upadki są szczególnie niebezpieczne dla seniorów chorujących na osteoporozę starczą. Jest to choroba metaboliczna, w której dochodzi do spadku gęstości mineralnej kości. Patomechanizm polega na przewadze procesów resorpcji w tkance kostnej nad kościotworzeniem. Sprzyjają temu złe nawyki żywieniowe, ograniczenie aktywności fizycznej bądź unieruchomienie, niedobór witaminy D i wapnia.
Schorzenie to występuje dwa razy częściej u płci żeńskiej i dotyczy głównie kobiet w okresie pomenopauzalnym oraz mężczyzn w podeszłym wieku.
Osteoporoza starcza charakteryzuje się tym, że siła wywołująca nie jest współmierna do wywołanych szkód (złamań).
Złamania niskoenergetyczne występują przy upadku z pozycji stojącej albo z wysokości jednego metra, dotyczą najczęściej złamań bliższego odcinka kości udowej i przedramienia. Oprócz tego w wyniku upadku bądź podczas podnoszenia ciężkiego przedmiotu może dojść do złamania kompresyjnego kręgu. Ból wywołany przez taki uraz może być mylnie interpretowany jako związany z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa lub dyskopatią.
Złamania kompresyjne powodują nadmierną kifozę, przewlekły ból kręgosłupa spowodowany przez jego patologiczne wygięcie, pogorszenie wydolności oddechowej z powodu zmniejszenia objętości klatki piersiowej oraz refluks żołądkowo-przełykowy i zaparcia wywołane przez zmniejszoną objętość jamy brzusznej.
Złamanie dalszego odcinka kości promieniowej skutkuje przewlekłym bólem, może doprowadzić do zaniku mięśni zwanego dystrofią oraz ubytku kości (zespół Sudecka).
Złamania bliższego odcinka kości udowej najczęściej wiążą się z hospitalizacją i interwencją chirurgiczną.

Długotrwałe unieruchomienie prowadzi do powikłań zakrzepowo-zatorowych, sercowo-
naczyniowych, zapalenia płuc oraz powstania odleżyn.

Incydent ten zwiększa śmiertelność o 36% wśród mężczyzn i 21% u kobiet a osoby, które przeżyją, najczęściej pozostają niesprawne i zależne od osób drugich.
Chorzy, którzy upadli i nie potrafią samodzielnie wstać, są narażeni na wychłodzenie prowadzące do zapalenia płuc i wynikających z niego powikłań zagrażających życiu.

Upadki stanowią piątą co do częstości występowania przyczynę zgonu wśród osób po 75. roku życia.

Mgr piel. Adam Łacek.