Pielęgniarstwo operacyjne

15.02. obchodziliśmy Europejski Dzień Pielęgniarstwa Operacyjnego.

Dla wszystkich Pielęgniarek i Pielęgniarzy Operacyjnych nieustające najlepsze życzenia !

Dziś przypominamy kim jest pielęgniarka/pielęgniarz operacyjny, zwany instrumentariuszką/em.

Na wstępie krótka historia pielęgniarstwa operacyjnego autorstwa Pani Danuty Matyki zawarta w publikacji „Bezpieczna Praktyka Pielęgniarki Operacyjnej” wydanej przez Naczelną Radę Pielęgniarek i Położnych.

„Pielęgniarstwo operacyjne to specyficzna pielęgniarska dziedzina wiedzy i praktyki, czasem pojmowana jako subdziedzina pielęgniarstwa chirurgicznego. Pielęgniarki operacyjne stanowią najliczniejszą grupę zawodową na bloku operacyjnym, mają uprawnienia do pielęgniarskiej asysty do zabiegów operacyjnych różnych dyscyplin zabiegowych (w dziedzinie położnictwa i ginekologii na sali operacyjnej pracują również położne operacyjne). Historia pielęgniarstwa operacyjnego to część historii chirurgii. Pierwsze ślady zabiegów wykonywanych celowo u człowieka pochodzą z  epoki paleolitu (w  czaszce wykonywano otwór trepanacyjny – nie wiadomo, czy dla celów leczniczych, czy magicznych). W V wieku p.n.e. całość ówczesnej wiedzy Hipokrates zebrał w  traktatach poświęconych chirurgii, w których przedstawił zasady wykonywania określonych zabiegów operacyjnych. Można je traktować jako pierwsze wytyczne działania sali operacyjnej. Do XVIII wieku dominowała wiedza pochodząca z dzieł Galena. Przedstawiał w nich m.in. zasady wykonywania zabiegów oraz potrzebne instrumentarium. W Średniowieczu chirurgia ograniczała się do leczenia ran, złamań, ropni. Cyrulicy mieli do pomocy zwykle przyuczoną osobę, ale nie stronili od magicznych zabiegów. Szpitale o wyższych standardach powstawały w krajach Wschodu (Bagdad, Damaszek, Kair), tam także były pierwsze sale operacyjne. W Europie podobną rolę spełniały przytułki, a następnie zakłady opiekuńcze prowadzone przez kościół. Najstarsze z nich to Hotel Dieu (Paryż) i Szpital Św. Bartłomieja (Londyn). Z czasem szpitale stopniowo zaczęły przechodzić w ręce władz świeckich i stały się miejscem leczenia chorych. Początków rozwoju specjalizacji pielęgniarstwa operacyjnego należy doszukiwać się w bardzo odległych czasach, wśród leczących kapłanek, kobiet, które musiały zajmować się rannymi współplemieńcami oraz wśród uczniów cyrulików, żon chirurgów i lekarzy. Pierwsze instrumentariuszki nie zawsze były pielęgniarkami, czasem były szkolone przez lekarzy chirurgów, a  następnie – po odbyciu kursu – przystępowały do egzaminu państwowego i otrzymywały dyplom pielęgniarki. Taka sytuacja trwała do 1965 r., a była skutkiem braku pielęgniarek po II wojnie światowej. W 1955 r. ukazała się pierwsza polskojęzyczna publikacja omawiająca treści z pielęgniarstwa operacyjnego pt.: „Podręcznik dla instrumentariuszek”, wydany przez Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich w Warszawie. Był to podręcznik zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia dla uczniów średnich szkół medycznych pismem z dnia 5 października 1954 r. (Nr SS. II-2871/54). Jak dotąd jest to jedyny oficjalny podręcznik poruszający zagadnienia związane z pracą pielęgniarek w bloku operacyjnym. Kolejną publikacją było „Pielęgniarstwo operacyjne”, którego autorką jest Maria Ciuruś. W 1968 r. Ministerstwo Zdrowia wyodrębniło system specjalizacji, wśród których znalazło się pielęgniarstwo operacyjne (pozostałe specjalizacje to: pediatryczna, psychiatryczna, zachowawcza, środowiskowa, chirurgiczna). Pierwsze szkolenia były prowadzone przez Wojewódzkie Ośrodki Doskonalenia Kadr Medycznych, a programy nie były jednolite. Dopiero w 1995 r. Centrum Edukacji Medycznej podjęło próby opracowania programu kształcenia pielęgniarek operacyjnych. W 1998 r. utworzono w Warszawie Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, które zajęło się ujednoliceniem programów kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w Polsce. Program kształcenia nie obejmuje praktycznego przygotowania do pracy na stanowisku pielęgniarki operacyjnej. Kurs kwalifikacyjny i specjalizacja to jedyne podyplomowe szkolenia pozwalające poznać specyfikę pracy na bloku operacyjnym. Szkolenie warsztatowe to jedna z form nauczania pielęgniarek operacyjnych pozwalająca zdobyć kwalifikacje w zakresie wykonywania czynności instrumentalnych – łącząca trening i edukację. Najczęściej stosowaną formą była i jest nauka na stanowisku pracy prowadzona przez doświadczone pielęgniarki operacyjne, kursy, szkolenia zewnętrzne poprzez oddelegowanie do innych szpitali, samokształcenie. Przedstawiciele pielęgniarstwa operacyjnego w  Polsce intensywnie starają się o  właściwe miejsce ich profesji w  systemie ochrony zdrowia, podejmując wiele działań w  zakresie wymiany doświadczeń, kształcenia podyplomowego, badań naukowych i standaryzacji praktyk zawodowych. Efektem tych działań są „Standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego”. W chwili obecnej w naszym kraju działa kilka stowarzyszeń pielęgniarek operacyjnych: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek, Towarzystwo Pielęgniarek i  Położnych Operacyjnych, Karkonoskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek oraz Stowarzyszenie Instrumentariuszek Ortopedycznych. Od lat działają również komisje ds. pielęgniarstwa operacyjnego przy okręgowych radach pielęgniarek i położnych. Organizacją o zasięgu europejskim jest EORNA (Europejskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Bloku Operacyjnego), od 2014 r. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek zostało członkiem EORNA. Pielęgniarstwo operacyjne jest bardzo dynamicznie zmieniającą i rozwijającą się dziedziną wiedzy. Wraz z nowymi technikami operacyjnymi wkraczają nowe urządzenia, instrumentarium, materiały szewne, implanty.”

Pielęgniarka operacyjna sprawuje całościową opiekę nad pacjentem podczas zabiegów operacyjnych.

Jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo procedur i czynności wykonywanych przy pacjencie, w szczególności wobec pacjentów operowanych w znieczuleniu ogólnym.

Wymaga to od pielęgniarki specjalnej uwagi, gdyż ci pacjenci są pozbawieni możliwości reakcji i obrony.

Pielęgniarka operacyjna musi zadbać o komfort pacjenta, np. poprzez odpowiednią temperaturę sali operacyjnej.

Powinna być w stanie bezbłędnie zabezpieczyć wszystkie indywidualne potrzeby pacjenta niezależnie od jego stanu świadomości.

Zakres obowiązków pielęgniarki operacyjnej obejmuje całościowe, samodzielne, fachowe, biegłe, planowe przygotowanie oraz instrumentowanie przy jego przeprowadzeniu i nadzorze.

Jej zadaniem jest zgromadzenie i przygotowanie potrzebnego sprzętu, urządzeń, narzędzi i materiałów jednorazowego użytku, aby zabieg operacyjny przebiegał w możliwie najbardziej optymalny sposób.

Jakość przeprowadzonej operacji zależy od odpowiedzialnej, profesjonalnej pracy oraz umiejętności zespołowego działania każdego zaangażowanego pracownika bloku operacyjnego.

Praca personelu bloku operacyjnego różni się znacząco od pracy w oddziale lub w otwartym lecznictwie, czy środowisku.

Podczas toku kształcenie nie ma wielu informacji przekazywanych dotyczących specyfiki pracy pielęgniarki operacyjnej.

Instrumentariuszką może zostać pielęgniarka po odpowiednim przeszkoleniu, jak również po ukończeniu kursu kwalifikacyjnego.

W zależności od rodzaju bloku operacyjnego – ogólnego (wieloprofilowy), czy specjalistycznego (w danej dziedzinie) – przeszkolenie trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy lub lat.

Jednocześnie, postęp w medycynie operacyjnej jest szybki, dlatego ważne jest bycie otwartym na nowe techniki operacyjne i samoedukację.

Pielęgniarki pracują zazwyczaj w zespole dwuosobowym – pielęgniarka instrumentująca (tzw. „czysta”) oraz pielęgniarka pomagająca (tzw. „brudna”). Ich zadania różnią się, lecz niezbędna jest ścisła współpraca.

Do zadań pielęgniarki instrumentującej należą zadania:

Przed zabiegiem:

• Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
• Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
• Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
• Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
• Przygotowanie siebie do zabiegu (mycie chirurgiczne rąk, dezynfekcja, jałowe założenie bielizny operacyjnej).
• Przygotowanie stolika z narzędziami: podręcznego, zwanego Mayo, oraz dodatkowego, rozpakowanie jałowych narzędzi, kontrola wskaźników sterylizacji.
• Przygotowanie jałowego sprzętu i materiałów niezbędnych do zabiegu, kontrola.
• Jałowe ubranie zespołu operacyjnego.
• Po dezynfekcji pola operacyjnego, pomoc przy jego obłożeniu.
• Podłączenie niezbędnego sprzętu, np. ssak, koagulacja, wiertarka.
• Umieszczenie stolika z narzędziami.

Śródoperacyjnie:

• Instrumentowanie do zabiegów, dostosowane do etapu i sytuacji podczas zabiegu.
• Wyrzucanie i liczenie materiałów gazowych do tamowania krwawienia.
• Podawanie roztworów do płukania jam ciała.
• Wydawanie preparatów do badania, opisanie preparatu przed przekazaniem personelowi pomagającemu.
• Podawanie leków lub środków kontrastujących.
• Komunikacja z personelem pomagającym, zespołem operacyjnym i anestezjologicznym.
• Sprawdzanie kompletności zestawów narzędzi i materiału jednorazowego po zabiegu: ilościowa i jakościowa.
• Podawanie jałowego opatrunku.

Po operacji:

• Odłączenie urządzeń.
• Usuwanie narzędzi i materiałów: ostre przedmioty wkłada się do specjalnych pojemników.
• Usuwanie obłożenia.
• Przygotowanie narzędzi do wstępnej dezynfekcji.
• Usuwanie bielizny operacyjnej i rękawiczek chirurgicznych.

Do zadań pielęgniarki pomagającej należy:

Przed operacją:

• Przygotowanie stołu operacyjnego, środków pomocniczych.
• Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
• Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
• Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
• Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
• Pomoc instrumentariuszce przy ubieraniu jałowego fartucha.
• Rozpakowywanie jałowych zestawów i opakowań z narzędziami i materiałami, roztworów do płukania, środków dezynfekcyjnych i leków.
• Prowadzenie dokumentacji operacyjnej (protokół pielęgniarki operacyjnej).
• Po ułożeniu przez lekarza pacjenta na stole – zamocowanie elektrody neutralnej.
• Ustawienie lampy operacyjnej.
• Obsługa stołu operacyjnego.
• Informowanie zespołu operacyjnego.
• Pomoc w zakładaniu jałowej bielizny zespołowi.
• Pomoc przy obłożeniu pola operacyjnego.
• Włączenie urządzeń, np. ssaka, diatermii, wiertarki.

Śródoperacyjnie:

• Pomoc w zależności od okoliczności i etapu zabiegu.
• Uporządkowanie zużytych materiałów: serwet, chust i gazików, kontrolowanie ich ilości – ocena krwawienia i utraty krwi.
• Odebranie i zabezpieczenie materiału do badania histopatologicznego.
• Obserwacja i opieka nad pacjentem.
• Kontrola zużytych materiałów.

Po operacji:

• Pomoc w zakładaniu opatrunku, zabezpieczenie drenów.
• Usunięcie podpórek i zabezpieczeń pacjenta stosowanych do ułożenia pacjenta.
• Powiadomienie personelu pomocniczego.
• Oprócz zadań związanych bezpośrednio z przebiegiem operacji, pielęgniarki pracujące na bloku operacyjnym zajmują się również:
• Prowadzeniem dokumentacji w wersji papierowej i elektronicznej, sporządzanie raportów z dyżurów, prowadzenie statystyk odnośnie ilości i czasu trwania zabiegów.
• Wypisywanie listy  i sprawdzenie poprawności preparatów do badania histopatologicznego.
• Sprawdzanie terminów ważności narzędzi i materiałów jednorazowych.
• Sprawdzanie gotowości sal operacyjnych, uzupełnianie braków, rozpakowywanie zapasów do magazynków, zgłaszanie zapotrzebowania na materiały i narzędzia.
• Dbanie o przestrzeganie i wdrażanie prawa, algorytmów, procedur dotyczących pracy bloku, leków, norm jakości, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony danych osobowych.
• Gdy szpital nie posiada centralnej sterylizatorni, również przygotowanie zestawów i sterylizowanie narzędzi.

Jakie cechy powinna mieć dobra pielęgniarka operacyjna?

Oprócz wiedzy typowo medycznej (anatomii, fizjologii, patofizjologii, przebiegu zabiegów operacyjnych w zależności od posiadanych kwalifikacji – różne dziedziny zabiegowe), powinna również posiadać pewne cechy charakteru oraz psychofizyczne.

Pielęgniarka operacyjna musi być cierpliwa, dokładna i odpowiedzialna za siebie i zespół. Ponieważ jest to praca z ludźmi musi posiadać także umiejętność nawiązywania kontaktów oraz postępowania z ludźmi, komunikatywność.

Cierpliwość, opanowanie, spokój oraz odporność emocjonalna to kolejne cechy niezbędne na tym stanowisku, bowiem praca z pacjentami oraz operatorami nie należy do łatwych.

Oprócz tego, że powinna być ciepła i sympatyczna, to z drugiej strony musi być również stanowcza, zdecydowana i w pewnym stopniu odporna na cierpienie ludzkie.

W zależności od specjalizacji, praca na bloku operacyjnym bywa dość ciężką pracą fizyczną, dlatego też wymagana jest od niej spora siła fizyczna i wytrzymałość. Do tego dochodzą jeszcze rozwinięte zdolności manualne, umiejętność przystosowania się do okoliczności.

Pielęgniarka operacyjna musi cechować się dużą zdolnością koncentracji uwagi, a zarazem jej podzielnością. Pomocna jest także dobra pamięć, zdolność logicznego myślenia i wnikliwej obserwacji oraz wyobraźnia i szybki refleks. Ważna jest umiejętność akceptowania zmian, łatwość wyjaśniania wątpliwości i łatwość realizacji zleceń. Pogodne podejście do życia ułatwia pracę.

Jakie zagrożenia czekają w pracy na bloku operacyjnym?

• Czynniki powodujące wypadki
• Prąd elektryczny – możliwość porażenia.
• Gorące powierzchnie, gazy i ciecze  – możliwość poparzeń.
• Igły, ostre narzędzia, krawędzie, stłuczone szkło – możliwość urazów i zranień.
• Praca związana z przenoszeniem pacjentów – możliwość urazów, upadków.
• Rozpryskujące cząstki w czasie zabiegów – możliwość urazu oczu.

Czynniki fizyczne

• Promieniowanie jonizujące – możliwość napromieniowania.
• Promieniowanie ultrafioletowe–możliwość uszkodzenia skóry i oczu.
• Promieniowanie laserowe – możliwość napromieniowania.

Czynniki chemiczne i pyły

• Substancje chemiczne, tj. detergenty, środki dezynfekujące, leki – możliwość chorób skóry i dróg oddechowych.
• Gazy anestetyczne – możliwość zatrucia.
• Rękawice lateksowe i inne elementy z gumy – możliwość uczulenia.

Czynniki biologiczne

• Mikroorganizmy chorobotwórcze, kontakt z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami, możliwość chorób zakaźnych, np. HCV, WZW B, HIV itd.

Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy.

• Wielogodzinna praca w wymuszonej pozycji ciała, zwłaszcza stojącej, przenoszenie pacjentów – przeciążenia układu ruchowego mięśniowo-szkieletowego, żylaki kończyn dolnych.
• Wykonywanie powtarzalnych czynności manualnych – przeciążenia układu ruchu.
• Praca zmianowa (praca w nocy i w święta), długie godziny pracy, czasem nienormowany czas pracy w warunkach zagrożenia życia i zdrowia pacjenta – możliwość stresu psychicznego, problemów rodzinnych i objawów „wypalenia zawodowego”
• Praca z tzw. „trudnym chirurgiem” – możliwość stresu psychicznego.

Mimo dużego obciążenia psychicznego oraz fizycznego, pracy zmianowej bycie pielęgniarką operacyjną daje dużo satysfakcji. Niektórzy mówią, że można tę dziedzinę pielęgniarstwa pokochać lub znienawidzić. Jednak w większości pielęgniarek pracujących z pasją mówi, że nie zamieniłyby pracy na bloku na żaden inny oddział.

WYKAZ ZADAŃ ZAWODOWYCH, DO KTÓRYCH JEST UPRAWNIONA PIELĘGNIARKA PO UKOŃCZENIU SZKOLENIA SPECJALIZACYJNEGO W DZIEDZNIE PIELĘGNIARSTWA OPERACYJNEGO DLA PIELĘGNIAREK

1. Przygotowanie sali operacyjnej, sprzętu i aparatury medycznej, pakietów z bielizną operacyjną i materiałem dodatkowym do zabiegów operacyjnych.

2. Przygotowanie zestawu do mycia pola operacyjnego.

3. Przygotowanie instrumentarium odpowiedniego do przeprowadzenia poszczególnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.

4. Współuczestniczenie w przyjęciu pacjenta na salę operacyjną, w jego ułożeniu na stole operacyjnym w zależności od wykonywanego zabiegu operacyjnego i zabezpieczenie go przed ewentualnymi upadkami, urazami i oparzeniami.

5. Instrumentowanie do zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.

6. Asystowanie pielęgniarce operacyjnej instrumentującej do różnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.

7. Nadzorowanie jałowości pola operacyjnego i współuczestniczenie w zaopatrzeniu rany operacyjnej i zabezpieczeniu drenów.

8. Kontrolowanie zgodności narzędzi i materiału dodatkowego przed i po zamknięciu jam ciała.

9. Zabezpieczenie i przekazanie pobranego materiału biologicznego do badań i przestrzeganie procedur postępowania z materiałem biologicznym przeznaczonym do utylizacji.

10. Przygotowanie instrumentarium i sprzętu do mycia, dezynfekcji i sterylizacji w zależności od zastosowanych technik i metod.

11. Dobór i przygotowanie preparatów dezynfekcyjnych z uwzględnieniem technik i metod dezynfekcji oraz rodzaju wyrobu medycznego.

12. Pakowanie i pakietowanie instrumentarium oraz sprzętu w zależności od zastosowanej metody sterylizacji.

13. Nadzorowanie pracy personelu bloku operacyjnego w zakresie znajomości i realizacji procedur higienicznych.

14. Prowadzenie dokumentacji medycznej zgodnie z obowiązującymi regulacjami.

15. Zarządzanie ryzykiem zdarzeń niepożądanych w bloku operacyjnym i monitorowanie tych zdarzeń.

16. Zarządzanie jakością opieki okołooperacyjnej w praktyce pielęgniarstwa operacyjnego

17. Wdrażanie wiedzy naukowej do praktyki pielęgniarki operacyjnej.

Stowarzyszenie Pielęgniarki Cyfrowe

Literatura:

Click to access Bezpieczna_praktyka_2018.pdf

Gertraud Luce – Wunderle, Anita Debrand – Passard: Pielęgniarstwo operacyjne

Maria Ciuruś: Pielęgniarstwo operacyjne

Ewa Grabowska: Magazyn Pielęgniarki Operacyjnej

Międzynarodowa karta charakterystyki zagrożeń zawodowych

http://archiwum.ciop.pl/10928.html

Jakie cechy powinna posiadać pielęgniarka? http://praca-

pielegniarka.eu/2017/04/04/jakie-cechy-powinna-posiadac-pielegniarka/

Blog „Pielęgniarką być”: Pielęgniarka operacyjna – zawód i specjalność

http://pielegniarkabyc.pl/blog/2017/02/16/pielegniarka-operacyjna-zawod-specjalnosc/

Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych: Program szkolenia

specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek

http://www.ckppip.edu.pl/uploads/docs/Programy_ksztalcenia/Szkolenia%20specjaliz acyjne_1/Piel%C4%99gniarstwo%20operacyjne.pdf