Cz. VI
Link do: cz.I
Charakterystyka procesu rehabilitacji pacjenta po udarze mózgu
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia rehabilitacja jest definiowana jako kompleksowe postępowanie w stosunku do osób niepełnosprawnych fizycznie lub psychicznie, mające na celu przywrócenie pełnej lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy, zarobkowania i brania czynnego udziału w życiu społecznym [Członkowska, Sarzyńska – Długosz, Krawczyk; 2006].
Rehabilitacja stanowi długotrwały proces, który rozpoczyna się możliwie najwcześniej po wystąpieniu udaru mózgu i trwa także po wypisie pacjenta z oddziału udarowego. Może być ona prowadzona w szpitalach rehabilitacyjnych, oddziałach rehabilitacji szpitali ogólnych, w zakładach opiekuńczo-leczniczych, w domu pacjenta oraz w przychodniach rehabilitacyjnych [Członkowska, Sarzyńska – Długosz, Kwolek, Krawczyk; 2006; Kwolek, 2005]. Wymogi holistycznej rehabilitacji spełnia rehabilitacja uzdrowiskowa, ze względu na możliwość kompleksowego zastosowania metod leczniczych, realizowanych w odmiennych warunkach klimatycznych i środowiskowych [Legwant, Kulińska, Kaczmarzyk, Janiszewski, 2004].
Zapewnienie skuteczniej rehabilitacji poudarowej wymaga rozwoju zintegrowanego systemu opieki, który obejmuje intensywną opiekę, rehabilitację ostrą (oddziały neurologii) i podostrą (oddziały rehabilitacji), a także zabezpiecza dalsze usprawnianie w warunkach ambulatoryjnych i domowych. Wiąże się to z przekazywaniem pełnej dokumentacji postępów czynionych przez pacjenta od każdego z członków zespołu rehabilitacyjnego. Na podstawie badań w grupie chorych po udarze mózgu, po 6 miesiącach od wystąpienia incydentu stwierdza się utrzymujący się niedowład połowiczy u 48%, brak samodzielnego chodzenia u 22%, konieczność pomocy w czynnościach dnia codziennego u 24-53%, zaburzenia mowy o typie afazji u 12-18%, objawy depresji u 32% [Członkowska, Sarzyńska – Długosz, Krawczyk; 2006; Rutkowska, 2002].
Wytyczne Europejskiej Inicjatywy Udarowej (European Stroke Initiative – EUSI), nakazują rozpoznanie u każdego pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu możliwości jak najwcześniejszej rehabilitacji, na oddziale udarowym.
Proces rehabilitacji powinien być prowadzony przez wielodyscyplinarny zespół, dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości chorego, zarówno pod względem intensywności zajęć, jak i czasu ich trwania. W oparciu o zespół ekspertów Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu, stworzono podstawę wczesnej rehabilitacji po udarze niedokrwiennym mózgu. W skład zajęć wchodzi: kinezyterapia indywidualna (minimum 60 min./dobę), kinezyterapia grupową (minimum 30 min./dobę), rehabilitacja zaburzeń mowy (minimum 30 min, 5 razy w tygodniu) oraz rehabilitacja innych zaburzeń funkcji behawioralno – poznawczych (minimum 30 min. 5 razy w tygodniu). Na podstawie badań naukowych stwierdzono, że aktualnie w Polsce tylko 10% oddziałów rehabilitacyjnych prowadzi kompleksową rehabilitację poudarową. Wykazano, że istnieje zaledwie 20,8% z potrzebnych łóżek na oddziałach rehabilitacji przeznaczonych dla chorych po udarze mózgu [Członkowska, Sarzyńska – Długosz, Kwolek Krawczyk; 2006].
W świetle badań dotyczących dostępności do wczesnej kompleksowej rehabilitacji poudarowej w Polsce, można stwierdzić, iż jest ona niewystarczająca. Istnieją duże dysproporcje w dostępności do tego typu świadczeń w zależności od regionu kraju.
Czynniki wpływające na proces rehabilitacji można podzielić na czynniki zewnętrzne – dotyczące otoczenia oraz wewnętrzne – odnoszące się do pacjenta.
Wśród czynników zewnętrznych wyróżnia się:
- opiekę,
- klimat,
- ubranie,
- obuwie oraz
- otoczenie.
Nieodpowiednie lub nieregularne zmiany pozycji ciała i obsługa, a także brak aktywności między sesjami usprawniającymi mogą zakłócać proces usprawniania. Zbyt zimne lub gorące pomieszczenia, w których odbywa się rehabilitacja, wpływają niekorzystnie na układ mięśniowy. Poruszanie się lub utrzymywanie odpowiedniej postawy w takich warunkach jest dodatkowym obciążeniem. Zbyt ciasne ubranie i obuwie ogranicza aktywność ruchową, natomiast zbyt luźne utrudnia wykonywanie czynności, zsuwa się z ciała lub maskuje nieprawidłowe stereotypy ruchowe. Hałas i przerywanie czynności jest przyczyną rozproszenia uwagi. Śliska podłoga powiększa niepewność kroku i obniża sprawność, natomiast dywan wymaga większego wysiłku przy poruszaniu się [Laidler, 2004; Członkowska, 2001].
Do czynników wewnętrznych należy zaliczyć:
- niepokój,
- ból,
- zmęczenie,
- dodatkowe choroby,
- niedożywienie.
Napięcie umysłowe powoduje także napięcie mięśni, pogłębia odruchy i utrudnia skupienie się na zadaniu. Pacjent, który odczuwa niepokój o siebie, najbliższych oraz doznający bólu z uszkodzonych stawów, wzdęcia brzucha, odleżyn, otarć, zaparć, zatrzymania moczu itp., nie jest w stanie efektywnie współpracować w procesie usprawniania. Inną przeszkodą dla tego procesu jest zmęczenie, spowodowane brakiem lub zaburzeniami snu, nadmierną aktywnością, nieodpowiednim żywieniem lub niedokrwistością. Zaburzenia oddychania, niewydolność krążenia, zakażenia, zapalenie żył lub przeziębienie wpływają negatywnie na podejmowanie wysiłku przez chorego. Mogą także wystąpić problemy z niedożywieniem, na wskutek dysartrii, dysfagii, nieodpowiedniej diety, brakiem pomocy przy jedzeniu lub czasu na skończenie posiłku, zaburzeń układu pokarmowego, a także zmniejszonym łaknieniem, z powodu zatrzymania moczu, zaparć, przygnębienia itp. [Laidler, 2004; Członkowska, 2001].
Zaburzenia nastroju, obok zaburzeń poznawczych, uznawane są za najczęstszy problem psychiczny wieku podeszłego. Aktualne doniesienia naukowe potwierdzają negatywny wpływ depresji na przebieg i efekty procesu rehabilitacji. Obserwuje się gorsze efekty usprawniania, szczególnie w kwestii sprawności ruchowej, stanu funkcjonalnego, redukcji dolegliwości bólowych w porównaniu do osób bez zaburzeń nastroju. Jako przyczynę gorszych rezultatów fizjoterapii u osób z depresją wymienia się zmniejszoną motywację do działania, aktywnego uczestnictwa w procesie usprawniania oraz obojętną postawę wobec podejmowanych interwencji. Problemy emocjonalne chorych po udarze niedokrwiennym mózgu wpływają wtórnie na stosunek fizjoterapeutów do ich podopiecznych. Pacjenci są odbierani jako uciążliwi, leniwi, trudni we współpracy, nadmiernie obciążający. Dlatego ważne jest diagnozowanie stanu emocjonalnego u starszych pacjentów, z drugiej strony zaś podnoszenie wiedzy pracowników oddziałów geriatrycznych, rehabilitacyjnych z zakresu zaburzeń nastroju wieku podeszłego, aby pokazać związek występowania zaburzeń depresyjnych z ich zachowaniem [Szczepańska, Greń, Woźniewski, 2008; Legwant, Kulińska, Janiszewski, Kaczmarzyk, 2004].
W świetle przeprowadzonych badań naukowych dotyczących wybranych czynników wpływających na efekty rehabilitacji u chorych po udarze niedokrwiennym mózgu wysunięto następujące wnioski, iż płeć nie wpływa znacząco na wielkość efektów rehabilitacji. Lepsze wyniki uzyskali badani wśród młodszej grupy wiekowej (poniżej 50. roku życia), jednak zaawansowany wiek nie jest przeciwwskazaniem do prowadzenia procesu rehabilitacji. Chorzy z prawostronnym niedowładem w porównaniu z chorymi z niedowładem lewostronnym uzyskali większą poprawę ogólnej sprawności [Przysada, Kwolek, Mazur, 2007]. Istotny problem utrudniający efektywną rehabilitację stanowią powikłania poudarowe. Depresja, zaburzenia świadomości, obrzęki i zespoły bólowe niedowładnych kończyn są powodem braku motywacji do współpracy oraz przyczyniają się do pogorszenia jakości życia osób dotkniętych udarem [Domka, Myjkowska, Kwolek, 2005]. Innymi czynnikami wpływającymi na powodzenie procesu rehabilitacji są czynniki psychologiczne. W ich zakres wchodzą składniki i cechy osobowości, tj. sprawność umysłowa, dojrzałość emocjonalna, odporność na sytuacje trudne, umiejętność radzenia sobie z trudnościami, łatwość przystosowywania się do nowych warunków, przyjęcie postawy i zachowań prozdrowotnych, poziom motywacji do odzyskania sprawności, konsekwencja w działaniu, współpraca z otoczeniem i inne [Majkowski, 1998].
W skład wielodyscyplinarnego zespołu terapeutycznego wchodzi m.in. pielęgniarka, do której zadań należy przede wszystkim sprawowanie opieki, zapobieganie powikłaniom oraz zmniejszenie niepełnosprawności osób po udarze niedokrwiennym mózgu. Jednym z ważnych zadań pielęgniarki jest przywrócenie i osiągnięcie u pacjenta zdolności samoopieki. Innym obowiązkiem jest prowadzenie edukacji, jak radzić sobie z chorobą i osiągnąć samodzielność, a także motywowanie zarówno pacjenta, jak i rodzinę chorego do podjęcia wysiłku. Niezależność od otoczenia jest istotna z punktu widzenia praktycznego, jednocześnie ma znaczenie emocjonalne, ponieważ ma pozytywny wpływ na psychiczny i fizyczny stan osoby po udarze mózgu [Smolińska, Książkiewicz, 2007; Wasilewski, 2007; Kuncewicz, Gajewska, Sobieska, Samborski, 2006; Szewczyk, 1997; Ugniewska 1996].
Plan rehabilitacji określa cele krótkoterminowe i odległe. Obejmuje on kinezyterapię, fizykoterapię, terapię zajęciową, psychoterapię, naukę mowy, zaopatrzenie ortopedyczne oraz edukację chorego i rodziny. Ciągłość procesu rehabilitacji może być zapewniona przez członków rodziny po uprzednim zapoznaniu ich z zasadami prowadzenia ćwiczeń, wykonywania czynności dnia codziennego i pielęgnacji [Kwolek, 2005; Kwolek, Drużbicki, Przysada, 2004; Rutkowska, 2002; Członkowska, 2001].
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Zapraszamy na kolejną część publikacji.
Z pracy magisterskiej wybrała Joanna Lewoniewska
Proszę zostaw odpowiedź