Profilaktyka raka prostaty i jąder.

Listopad został uznany na całym świecie miesiącem solidarności z mężczyznami zmagającymi się z nowotworami gruczołu krokowego oraz rakiem jąder.

Jednak ważne, by o tej profilaktyce pamiętać cały rok.

Prostata, (stercz lub gruczoł krokowy) to narząd wchodzący w skład układu moczowo-płciowego mężczyzny. Odpowiada za produkcję płynu wchodzącą w skład nasienia. 

Gruczoł krokowy znajduje się blisko odbytnicy, a przez jego wnętrze przechodzi cewka moczowa. Po 30. roku życia, u większości mężczyzn, gruczoł krokowy zaczyna się rozrastać. To naturalne zjawisko związane jest z wiekiem i nazywa się łagodnym przerostem prostaty. Choroba o łagodnym przebiegu utrudnia oddawanie moczu, ale bezpośrednio nie zagraża życiu.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia łagodny przerost prostaty, stwierdza się u 50% mężczyzn w wieku 60 lat i prawie wszystkich 80-latków, czyli nawet ok. 90% populacji.

Dane Krajowego Rejestru Nowotworów podają, iż rak gruczołu krokowego jest w Polsce drugim co do częstości występowania (po raku płuca) nowotworem u mężczyzn. Większość zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego, w tym raka prostaty w 87% występuje po 60 roku życia, a ponad 50% zachorowań przypada po 70 roku życia. 

Rak prostaty objawia się zwykle nietypowo i łatwo pomylić z łagodnym przerostem prostaty. Obecnie większość nowotworów gruczołu krokowego wykrywana jest w stadium bezobjawowym, w związku ze stwierdzeniem podwyższenia stężenia PSA lub są kierowani do urologa z powodu objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego. 

Czynniki podwyższonego ryzyka rozwoju raka prostaty: 

• wiek – Im starszy mężczyzna, tym ryzyko wystąpienia nowotworu jest większe. Ponad połowa przypadków diagnozowana jest u pacjentów po 70. roku życia.

• obciążenie rodzinne (rak prostaty w rodzinie), 

• pochodzenie etniczne. Nowotwór gruczołu krokowego występuje znacznie częściej u osób czarnoskórych, niż u Europejczyków i Azjatów.

• otyłość i dieta wysokotłuszczowa, 

• siedzący tryb życia, 

• podwyższony poziom androgenów. 

Niepokojące objawy:

• Częste oddawanie moczu, nawet w nocy.
• Trudności z oddawaniem moczu –  problem z rozpoczęciem mikcji, a strumień moczu jest przerywany albo słaby.
• Uczucia niepełnego opróżnienia pęcherza, ciągłe odczuwanie parcia na mocz.
• Jeśli nowotwór jest w stadium zaawansowanym mogą pojawić się dodatkowo: bóle w podbrzuszu, krew w moczu, dolegliwości bólowe ze strony kręgosłupa i inne.

Od pojawienia się pierwszych komórek rakowych do momentu wystąpienia objawów może upłynąć nawet kilkanaście lat. Dlatego niezwykle ważne w profilaktyce tej groźnej choroby są regularne wizyty u lekarza i badania przesiewowe.

Dlatego wydają się niezrozumiałe argumenty braku programów przesiewowych, zwłaszcza, że  zachorowalność na raka gruczołu krokowego w krajach wysokorozwiniętych, w tym w Polsce, systematycznie wzrasta. Prognozy dla Polski przewidują, że ten trend będzie się utrzymywał. 

Argumenty przeciwko systemowym badaniom przesiewowym, które podaje MZ na swojej oficjalnej stronie internetowej (https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/rak-prostaty-czy-warto-sie-badac):

1.  Nie każdy mężczyzna z wyższym stężeniem PSA ma raka prostaty, więc niepotrzebnie jest narażany na dodatkowe badania i stres.
2.  Nie każdy mężczyzna ze stwierdzonym rakiem prostaty wymaga leczenia. Rak prostaty często ma bardzo powolny przebieg i nie musi spowodować wymiernych szkód. Dotyczy to zwłaszcza starszych mężczyzn, którzy mają już inne problemy zdrowotne. Po co ich narażać na niepotrzebne procedury leczące?
3.  Część pacjentów po badaniu przesiewowym jest kwalifikowana do ścisłej obserwacji, co jednak wiąże się z powtarzanymi badaniami, ale też stresem związanym ze świadomością istnienia nowotworu.

Mężczyźni często wstydzą się przyznać do swoich dolegliwości.

Unikanie regularnych badań i lekceważenie objawów może sprawić, że choroba zostanie wykryta zbyt późno. 

Można także podjąć konkretne działania, by zminimalizować ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Profilaktyka pierwotna:

• ograniczenie używek;
• redukcja wagi i podjęcie regularnej aktywności fizycznej;
• ograniczenie spożycia mięsa i zastąpienie tłuszczów zwierzęcych zdrowymi tłuszczami roślinnymi;
• zwiększenie spożycia warzyw, owoców, pestek słonecznika i dyni oraz produktów zawierających witaminy D i E, beta-karoten, selen czy likopen (związek ten występuje przede wszystkim w pomidorach poddanych obróbce termicznej).

Profilaktyka wtórna:

• regularne wykonywanie badań przesiewowych. Takim badaniem jest pomiar stężenia  PSA, (ang.„Prostate Specific Antigen” ), która oznacza antygen charakterystyczny dla prostaty. 

PSA to białko wytwarzane wyłącznie w komórkach gruczołu krokowego. 

Jego zadaniem jest upłynnianie nasienia, dlatego też PSA znajduje się przede wszystkim w spermie. Jeżeli jednak stercz produkuje go więcej – np. w związku z rozrostem prostaty – większe ilości antygenu pojawia się we krwi mężczyzny. 

• badanie per rectum, czyli przez odbyt 

Obydwa badania powtarzać raz do roku, najpóźniej od 50. urodzin. 

Regularne badania po czterdziestce są obowiązkowe w przypadku pacjentów z grup ryzyka, czyli głownie obciążonych dziedzicznie. 

W razie wykrycia nieprawidłowości lekarz specjalista kieruje na badanie USG prostaty, rezonansu magnetycznego oraz na biopsję prostaty.

WAŻNE:

Stymulacja prostaty może przyczyniać się do zwiększenia produkcji PSA i w związku z tym przed badaniem poziomu białka PSA zaleca się odczekać przed pobraniem krwi do badania:

• 1-2 dni po badaniu per rectum (na które najlepiej zgłosić się po prostu już z wynikami PSA). 
• intensywnym uprawianiu sportów, np. jazda na rowerze czy jazda konna;
• ejakulacji – ostatni wytrysk powinien mieć miejsce najpóźniej 48 godz. przed pobraniem krwi w celu zbadania poziomu PSA.
• USG lub biopsji stercza 
• po wycięciu fragmentu gruczołu krokowego – wiarygodnego pomiaru PSA dokonać można dopiero po mniej więcej 6 tygodniach od zabiegu;
• Wpływ na stężenie antygenu mieć mogą również infekcje i niektóre leki (np. stosowany w leczeniu łuszczycy metotreksat albo będący chemoterapeutykiem cyklofosfamid). 

NOWOTWÓR JĄDER

W listopadzie organizowana jest kampania Movember 2022 (tzw. Wąsopad) – Międzynarodowy Miesiąc Walki z Męskim Rakiem. 

Akcja społeczna została zapoczątkowana w 1999 roku w Australii i swoim zasięgiem objęła niemalże cały świat. 

W listopadzie wiele mówi się na temat profilaktyki przeciwnowotworowej, potencjalnych objawów związanych z rozwojem nowotworów jąder i prostaty oraz diagnostyki i badań genetycznych dotyczących zwiększonej predyspozycji do zachorowania na te schorzenia. 

Właśnie w tym miesiącu mężczyźni zapuszczają wąsy na znak solidarności z akcją, ale także, by zwrócić uwagę i zainteresować otoczenie profilaktyką tzw.„męskich nowotworów”.
Co roku w Polsce na nowotwór jądra choruje ponad 1500 mężczyzn.

Rak jądra jest możliwy do wyleczenia niemal w 100% przypadków – trzeba go jednak odpowiednio wcześnie wykryć i szybko rozpocząć terapię. Rak jądra dość szybko daje przerzuty.
Niestety wciąż jeszcze zdarza się, że chory mężczyzna nie przyznaje się do obecności guza lub go bagatelizuje.

60% przypadków raka jądra stanowią nienasieniaki, a pozostałe 40% nowotworów jądra to tzw. nasieniaki, które wywodzą się z komórek rozrodczych. U starszych mężczyzn najczęstszym nowotworem jądra są chłoniaki oraz rzadziej – nowotwory sznurów płciowych.

Objawy nowotworu jądra:

• niebolesne powiększenie jądra, któremu niekiedy może towarzyszyć zaczerwienienie skóry moszny,
• wyczuwalna niebolesna masa, niedająca się oddzielić od jądra,
• uczucie ciężaru w mosznie, 
• szybko narastające powiększenie moszny wskutek gromadzenia się w niej płynu,
• powiększone jądro jest twarde, wyraźnie cięższe i z reguły niebolesne (dolegliwości bólowe stwierdza się tylko u co piątego chorego),
• jednak ból i dyskomfort w obrębie moszny powinien budzić niepokój,
• niektóre guzy jądra nasilają cechy męskie (zwiększone owłosienie skóry, wzrost masy mięśniowej).

Zaawansowane stadium raka jądra:

• osłabienie i spadek masy ciała,
• bóle brzucha,

• ginekomastia (powiększenie gruczołów sutkowych – stwierdza się u 7% mężczyzn)
• powiększenie węzłów chłonnych nadobojczykowych  
• symptomy postępującej choroby nowotworowej w postaci bóli w jamie brzusznej, które powodowane są powiększeniem węzłów chłonnych zaotrzewnowych, 
• kaszel, duszność i krwioplucie (przerzuty raka jądra do płuc), bóle kostne (przerzuty do kości) oraz neurologiczne objawy raka jądra (w przypadku przerzutów do mózgu).
  

DIAGNOSTYKA GUZA JĄDRA

• Samobadanie jąder raz w miesiącu 

• Badanie fizykalne,
• USG, które pozwala wykryć już bardzo małe zmiany znajdujące się w mosznie i jądrze. 

W przypadku raka jądra nie ma uznanych metod przesiewowych. Jeśli istnieje podejrzenia guza jądra, wykonywane jest badanie ultrasonograficzne. Nie zaleca się także biopsji diagnostycznej.

SAMOBADANIE JĄDER 

Samobadanie należy wykonać po gorącej kąpieli lub ciepłym prysznicu, gdy mięśnie moszny są najbardziej rozluźnione.

• Chwycić jądro przy pomocy obu dłoni.
• Sprawdzić każde jądro osobno obracając je delikatnie pomiędzy kciukami, a pozostałymi palcami. Jądro powinno być gładkie. 
• Podczas samobadania jąder nie powinno się odczuwać żadnego bólu czy dyskomfortu.
• Należy dokładnie poznać budowę swoich jąder, w szczególności z powrózkiem nasiennym i najądrzem.
• Sprawdzić, czy nie ma:

– niepojących zgrubień, 

– podejrzanych wypukłości, 

– zmian w wyglądzie lub w kolorze skóry. 

Ważne:

Jedno jądro jest nieco mniejsze od drugiego – to normalne.

Jeśli badanie jąder będzie powtarzane regularnie, to będzie łatwo zwrócić uwagę na  wszelkie niepokojące zmiany.

Jeśli pojawią się wątpliwości, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym  lub urologiem.

Najbardziej znane i rozpowszechnione akcje edukacyjne to:

Movember – https://www.zwrotnikraka.pl/movember-wasopad-w-polsce-2017/

„Mosznowładcy” – https://mosznowladcy.pl/

„Zrób to dla jaj”  – https://upacjenta.pl/poradnik/zrob-to-dla-jaj-profilaktyka-nowotworu-jadra

„Łap jaja”- https://www.zwrotnikraka.pl/movember-wasopad-w-polsce-2017/
„#badajjajka” – https://tvn24.pl/polska/akcja-badajjajka-bezplatne-badania-profilaktyczne-jader-jak-sie-badac-kampania-promujaca-zdrowie-5480138

Rak prostaty

Opracowała:

Joanna Lewoniewska

Źródła:

https://www.zwrotnikraka.pl/movember-wasopad-w-polsce-2017/

https://www.zwrotnikraka.pl/rak-jadra-objawy-leczenie/#2