Problemy zdrowotne po udarze niedokrwiennym mózgu zależą od stopnia uszkodzenia mózgu, wieku pacjenta i jego ogólnego stanu. Są konsekwencją wystąpienia objawów ogólnych i ogniskowych.
Porażenie lub niedowład połowiczy jest najczęściej występującym problemem pacjentów po udarze niedokrwiennym, charakteryzuje się brakiem ruchu w dotkniętych kończynach. Napięcie mięśni w pierwszych dniach jest obniżone lub całkowicie zniesione, następnie po kilku lub kilkunastu dniach stopniowo wzrasta. Szczególnie dotyczy to mięśni tzw. antygrawitacyjnych, czyli zginaczy kończyny górnej i prostowników kończyny dolnej. Objawia się zwiększonym oporem przy wykonywaniu ćwiczeń biernych kończyn, nieprawidłowymi ruchami, równoczesnymi skurczami mięśni antagonistycznych, niemożnością rozłożenia ruchu na poszczególne elementy. Może także uniemożliwiać utrzymanie prawidłowej postawy ciała [Laidler, 2004; Domżał, 1999].
Często wraz z porażeniem lub niedowładem występuje niedowład twarzowo – językowy. Dotyczy dolnej części twarzy i języka. Charakteryzuje się obniżeniem kącika ust, wygładzeniem fałdu nosowo – wargowego oraz zbaczaniem wyciągniętego języka w stronę niedowładu twarzy [Domżał, 1999]. Dodatkowo hipotonia i wiotkość mięśni twarzy i ust są przyczyną zaburzeń jedzenia, wymowy i artykulacji. Dysartryczni chorzy często są niedożywieni, ponieważ spożywanie posiłków jest dla nich dużym wysiłkiem oraz jest krępujące w towarzystwie innych, z powodu wycieku śliny, który często im towarzyszy. Innym problemem jest dysfagia, gdzie mechanizm połykania jest zaburzony. Istnieje duże niebezpieczeństwo zachłyśnięcia, co także staje się przyczyną obawy przed jedzeniem [Laidler, 2004].
Możliwość utrzymania równowagi jest warunkiem każdego ruchu, musi wyprzedzać, korygować i zabezpieczać każde posunięcie. Zaburzenia równowagi mają negatywny wpływ na skuteczność rehabilitacji po udarze. Zmiany ciśnienia krwi mogą stać przyczyną zawrotów głowy, które stają się problemem w momencie uruchamiania pacjenta [Laidler, 2004].
Charakterystycznymi odruchami stwierdzanymi po udarze mózgu są odruchy zgięciowe i/lub wyprostne po stronie uszkodzonej, są przejawem hiperrefleksji. Między innymi występuje dodatni odruch podparcia, który polega na prostowaniu palców stóp. Uniemożliwia on prawidłowe odbicie się stopą przy zwykłym chodzeniu. Innym często pojawiającym się odruchem jest asymetryczny odruch toniczny szyi. Zwrot głowy w jedną stronę powoduje zgięcie ramienia po stronie przeciwnej i wyprost po stronie, w którą zwrócona jest głowa. Kolejnym z odruchów jest symetryczny odruch toniczny szyi. Podczas pochylania głowy następuje zgięcie obu kończyn górnych i wyprost obu nóg, natomiast przy prostowaniu głowy, kończyny rąk ulegają wyprostowi, a nogi zgięciu [Laidler, 2004].
Połowicze zaburzenia czucia występują często. W uszkodzeniach kory i struktur podkorowych mózgu często jest to częściowe zniesienie czucia, które obejmuje wszystkie rodzaje czucia. Utrata i zaburzenia czucia stają się powodem zmniejszenia poczucia bezpieczeństwa osobistego pacjenta, utrudniają przyjmowanie pokarmów i wymowę. Czasem zaburzeniu ulegają także inne wyższe czynności nerwowe, zwłaszcza poznawcze. Do nich należy zaliczyć agnozję. Pacjent ma trudności z rozpoznawaniem różnych bodźców dotykowych, bólowych, kinestetycznych, przestrzennych, rozpoznawania kształtu i wagi przedmiotu, własnego ciała, palców, strony zdrowiej lub porażonej. Innym zaburzeniem wyższych czynności mózgu jest apraksja, czyli brak zdolności wykonywania różnych czynności złożonych. Wśród zaburzeń orientacji można wyróżnić zaburzenia dotyczące miejsca, czasu i własnej osoby [Laidler, 2004; Adamczyk, 2000; Domżał, 1999].
Niedowidzenie połowicze występuje po stronie niedowładu, wskazujące na uszkodzenie płata ciemieniowego, skroniowego lub potylicznego. Ubytki w polu widzenia mogą mieć większy lub mniejszy zakres, poczynając od całej połowy do małych kwadrantów [Laidler, 2004; Domżał, 1999].
Afazja jest zaburzeniem mowy pochodzenia ośrodkowego, powstaje na wskutek uszkodzenia ośrodka mowy w korze mózgowej. Wyróżnia się różne postacie afazji.
■ Afazja Broka (ruchowa, motoryczna) charakteryzuje się zachowanym rozumieniem mowy, ale zaburzoną ekspresją. Mowa jest powolna, niepłynna, słowa wypowiadane są z wysiłkiem w stylu telegraficznym.
■ Afazja Wernickego (czuciowo – sensoryczna) wyróżnia się płynnością mówienia, z prawidłowym rytmem i artykulacją, występuje rozwlekanie wypowiedzi, parafazje, czyli zniekształcenia wyrazów, charakterystyczne są trudności w rozumieniu słyszanej wypowiedzi.
■ W afazji przewodzeniowej mowa jest płynna, ale nieprawidłowa. Rozumienie mowy jest zachowane, występują parafazje.
■ Afazja nominalna (amnestyczna) cechuje się płynną, lecz rozwlekłą mową, w której występują parafazje. Występują trudności w używaniu nazw i rozumieniu złożonych konstrukcji logiczno – gramatycznych.
■ Afazja globalna polega na całkowitej niemożności mówienia i rozumienia mowy [Koc – Kozłowiec, 2005; Seniów, Członkowska, 2003; Adamczyk, 2000; Kądzielawa, 1993].
Zespół zaniedbywania połowiczego (z.z.p.) jest ignorowaniem połowy pobliskiej lub/i dalekiej przestrzeni. Pacjenci nie odpowiadają, nie odczuwają i nie orientują się w bodźcach nadchodzących z przeciwnej strony udaru. Często występuje przy niedowładach lewostronnych. Znamienną cechą tego zespołu jest nieświadomość deficytu w swoim zachowaniu [Laidler, 2004; Seniów, Członkowska, 2003; Głowacka, Seniów, Krawczyk, Chmielewski, 2001].
Powstawanie obrzęków kończyn związane jest z nieprawidłowym napięciem mięśniowym, zaburzeniami układu wegetatywnego i zmniejszoną ruchliwością chorego. Obrzęki stawów mogą być spowodowane urazem [Laidler, 2004].
Zaburzenia przytomności i świadomości należą do zaburzeń ogólnych. Zaburzenia przytomności mogą mieć różne nasilenie, od senności do głębokiej śpiączki. Oprócz dysfunkcji o charakterze ilościowym, występują zaburzenia natury jakościowej, w postaci stanów splątania, majaczenia, omamów, czy urojeń. Oprócz wspomnianych nieprawidłowości mogą pojawić się zaburzenia psychiczne, takie jak konfabulacje, stany pobudzenia, odwrócenie rytmu snu [Domżał, 1999].
Czynność zwieraczy, szczególnie w pierwszej fazie udaru niedokrwiennego, może być upośledzona, ze względu na występowanie hipotonii. Retencja moczu i stolca staje się przyczyną nietrzymania z przepełnienia. Zaburzenia przytomności i świadomości także wpływają na występowanie tego zaburzenia. W późniejszych fazach choroby powraca kontrola nad zwieraczami [Laidler, 2004; Domżał, 1999].
Ogólne objawy udaru mogą przebiegać z zaburzeniami wegetatywnymi, spowodowane są obrzękiem mózgu.
Do najczęstszych należą:
● zaburzenia oddychania,
● zaburzenia rytmu serca (tachy- lub bradykardia),
● niewydolność krążenia,
● zaburzenia przewodnictwa serca,
● wahania ciśnienia tętniczego krwi,
● gorączka mózgowa (zaburzenia termoregulacji),
● moczówka prosta
● zaburzenia rytmu snu [Kozubski, Liberski, 2006; Domżał, 1999].
Oprócz problemów wynikających z przebiegu i skutków choroby mogą wystąpić powikłania, które mogą stanowić problem zdrowotny.
Można je podzielić na powikłania neurologiczne i ogólnomedyczne. Na podstawie badań z 2005 roku określono częstość występowania poszczególnych powikłań po udarze mózgu. Wśród powikłań neurologicznych występował:
■ ponowny udar (występował u 2,8% pacjentów),
■ napady padaczkowe (9,8%),
■ zaburzenia depresyjne (14,7%),
■ zaburzenia świadomości (10,6%).
Natomiast wśród ogólnomedycznych istniały:
■ zakażenia układu moczowego (36,9%),
■ zapalenia płuc (6,6%),
■ upadki (11,8%),
■ żylna choroba zakrzepowo – zatorowa (zakrzepica żył głębokich – 2%, zatorowość płucna – 1,4%),
■ dolegliwości ze strony niedowładnych kończyn (zespoły bólowe – 23,1%, obrzęki – 20,9%, podwichnięcia w stawie barkowym – 3,2%),
■ odleżyny.
Najbardziej pod względem częstości występowania powikłań narażona była grupa wiekowa powyżej 80 roku życia [Kozubski, Liberski, 2006; Domka, Myjkowska, Kwolek, 2005; Adamczyk, 2000].
Innym groźnym powikłaniem we wczesnym okresie po udarze niedokrwiennym mózgu jest wzrost ciśnienia śródczaszkowego, spowodowany obrzękiem mózgu. Powoduje to zmniejszenie przepływu mózgowego krwi, obniżenie ciśnienia perfuzyjnego w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, krwotoczne uszkodzenie pnia mózgu. W 10 – 15% przypadków udaru niedokrwiennego dochodzi do ukrwotocznienia ogniska zawałowego. Stwierdza się to w obrazie radiologicznym, a także na podstawie pogorszenia stanu neurologicznego. Wśród zaburzeń metabolicznych wymienia się wahania stężenia glukozy we krwi oraz dyselektrolitemię. Natomiast wśród powikłań ortopedycznych dominują przykurcze stawowe, kostnienia ektopowe, podwichnięcia w stawie barkowym [Kozubski, Liberski, 2006].
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Zapraszamy na kolejną część publikacji.
Z pracy magisterskiej wybrała Joanna Lewoniewska
Proszę zostaw odpowiedź