Poziom przygotowania rodziny pacjenta po udarze mózgowym do opieki nieprofesjonalnej – prace z szuflady

Rozpoczynamy cykl publikacji fragmentów prac dyplomowych nadsyłanych do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe. 

W tym cyklu przedstawimy wybrane jednostki chorobowe, które spotykamy w naszej pracy zawodowej.  

Przez najbliższe kilka tygodni zaprezentujemy jedno z najczęściej spotykanych schorzeń nierzadko prowadzących do śmierci lub mniej lub bardziej trwałego inwalidztwa. Pacjent po terapii szpitalnej trafia do domu, gdzie najbliżsi pacjenta stają przed poważnym zadaniem opieki nad takim chorym.

Cz. I

POZIOM PRZYGOTOWANIA RODZINY PACJENTA PO UDARZE MÓZGOWYM DO OPIEKI NIEPROFESJONALNEJ

Przedmiotem niniejszej pracy jest ocena poziomu przygotowania rodziny pacjenta po udarze mózgowym do sprawowania opieki nieprofesjonalnej. Autorka pracy podjęła się badań naukowych dotyczących tego zagadnienia, ponieważ uznała kwestię udaru mózgowego za aktualny oraz istotny problem społeczny w Polsce, a także na świecie. Dane epidemiologiczne wskazują, iż udar mózgu jest jedną z głównych przyczyn trwałej niepełnosprawności i zgonów po 40 roku życia w naszym kraju. Albowiem zachorowalność na udar mózgowy rośnie wraz z wiekiem, należy spodziewać się coraz większej częstości występowania tego zjawiska. Szczególnie jest to ważne dla krajów europejskich, które odnotowują starze się społeczeństw.

Z występowaniem udaru mózgu wiąże się konieczność przewlekłej, kompleksowej rehabilitacji, a często także sprawowanie długoletniej opieki nad osobą chorą. Zadania te najczęściej spoczywają na barkach najbliższej rodziny pacjenta. Także skutki choroby, jakimi są następstwa socjoekonomiczne i kulturowe, najbardziej odczuwalne są przez rodzinę osoby po przebytym udarze mózgowym.

Dokonując analizy dostępnej literatury należy stwierdzić, iż temat udaru mózgowego jest często omawiany przez wielu autorów, wywodzących się z różnych dyscyplin nauk medycznych. Natomiast w kontekście sprawowania opieki nieprofesjonalnej przez rodzinę pacjenta po udarze mózgowym, ilość publikacji w języku polskim jest bardzo niewielka. Wynika to prawdopodobnie z faktu, iż udar mózgu najczęściej jest rozpatrywany jako jednostka kliniczna, rzadziej jako zjawisko dotykające dużą część społeczeństwa. Brakuje także holistycznego spojrzenia na rodzinę osoby po udarze mózgu, ponieważ to na niej spoczywa odpowiedzialność za jakość życia pacjentów, którzy opuszczają szpital. Skoro pacjent przebywa w oddziale szpitalnym krótki okres czasu, właśnie na umiejętnościach i wiedzy rodziny, która będzie sprawować bezpośrednią opiekę nad pacjentem, powinna skupić się uwaga personelu medycznego.

Definicja udaru mózgu

Według Światowej Organizacji Zdrowia dokonany udar mózgu jest definiowany jako ”zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym pojawieniem się ogniskowych lub globalnych zaburzeń czynności mózgowia, które – jeśli nie doprowadzą wcześniej do zgonu – utrzymują się dłużej niż 24 godziny i nie mają innej przyczyny niż naczyniowa” [za: Kozubski, Liberski, 2006, s.425; Mazur, Świerkocka – Miastkowska, 2005, s. 84]. Inna definicja mówi, iż udar mózgu to nagłe wystąpienie mniej lub bardziej nasilonych objawów ogniskowych w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego [Prusiński, 1998]. 

Istotą udaru niedokrwiennego mózgu jest ostra niewydolność krążenia mózgowego, powodująca zmniejszoną perfuzję mózgowia, na wskutek zamknięcia lub zwężenia światła naczyń wewnątrzmózgowych albo doprowadzających krew do mózgu. Jest to efekt zaburzeń hemodynamicznych powodujących spowolnienie przepływu mózgowego [Mazur, Świerkocka – Miastkowska, 2005].

Definicja opieki nieprofesjonalnej

Opiekę można zdefiniować jako „serię długofalowych i trwałych interakcji pomiędzy dwojgiem lub większą liczbą ludzi, których podmiotem jest ochrona, zapobieganie, pomoc, wsparcie, niesienie ulgi” [Ślusarska, Zarzycka, Zahradniczek, 2004, s. 24]. Inna definicja mówi, iż opieka to działanie podejmowane wobec ludzi ze względu na faktyczne czy potencjalne zagrożenia ich istnienia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia tego zagrożenia własnymi siłami [Ślusarska, Zarzycka, Zahradniczek, 2004]. Opieka jest ciągłym, systematycznym, cyklicznym zaspakajaniem przez opiekuna ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego w oparciu o wzajemne relacje, które wynikają z ponoszenia odpowiedzialności przez opiekuna za biorcę opieki [Ślusarska, Zarzycka, Zahradniczek, 2004].

Rodzaj opieki sprawowanej najczęściej w domu przez krewnych, przyjaciół lub sąsiadów jest zwana opieką nieprofesjonalną. Może ona poprzedzać interwencje profesjonalistów. Często towarzyszy leczeniu szpitalnemu, a także jest kontynuacją opieki po pobycie w szpitalu. Osoby świadczące opiekę nieprofesjonalną z założenia nie posiadają wiedzy i umiejętności zawodowego opiekuna. W swej działalności często polegają na intuicji, wykorzystując swoje dotychczasowe doświadczenia i wzory z najbliższego otoczenia, toteż wymagają pomocy i wsparcia ze strony profesjonalistów [Ciechaniewicz, 2006].

Charakterystyka udaru mózgu i jego terapii

Czynniki ryzyka udaru mózgu

Istotną rolę w powstawaniu niedokrwiennych udarów mózgu odgrywają czynniki ryzyka, sprzyjają one jego wystąpieniu, nie będąc jednocześnie ich przyczyną. Pośród czynników ryzyka można wyróżnić takie, które podlegają modyfikacji oraz te, które są niemodyfikowalne. W populacji ogólnej czynnikami ryzyka, które nie podlegają modyfikacji są: wiek, płeć i rasa. Powyżej 55. roku życia zagrożenie zachorowania podwaja się z każdym następnym dziesiątkiem lat życia.  Udar mózgu częściej występuje u mężczyzn, stosunek występowania tego schorzenia u mężczyzn i kobiet wynosi 1,3:1,0. Najczęściej na udar niedokrwienny mózgu zapadają przedstawiciele rasy czarnej [Kozubski, Liberski, 2006]. 

 Następnie przedstawione zostaną poszczególne modyfikowalne czynniki ryzyka w populacji ogólnej. Najczęstszą przyczyną wystąpienia niedokrwiennego udaru mózgu wymienianą przez licznych autorów jest:

• nadciśnienie tętnicze [Czarnecka, Kloch – Badełek, 2007; Krymska, 2007;Kozubski, Liberski, 2006; Czarnecka, Zabojszcz, 2004; Adamczyk, 2000; Prusiński, 1998].

Utrwalone nadciśnienie tętnicze (wartości ciśnienia skurczowego powyżej 140-149 mm Hg) stwarza 3-6-krotnie większe ryzyko wystąpienia incydentu mózgowego, wpływ ten najbardziej jest zaznaczony u osób do 45. roku życia. [Czarnecka, Kloch – Badełek, 2007; Czarnecka, Zabojszcz, 2004]. 

Kolejnym z czynników są 

• choroby mięśnia sercowego, układu bodźcoprzewodzącego i zastawek serca, np. zawał mięśnia sercowego, migotanie przedsionków, kardiomiopatia. 
• Zaburzenia gospodarki lipidowej, zwłaszcza niewłaściwy stosunek frakcji LDL i HDL cholesterolu, niekorzystnie wpływają na częstość występowania udaru niedokrwiennego mózgu.  
• Cukrzyca powoduje 1,8-2,2-krotny wzrost tego ryzyka, otyłość zaś 1,5-krotny wzrost i najsilniejszy efekt zaznacza się w populacji mężczyzn między 35. a 65. rokiem życia oraz kobiet po 50. roku życia. 
• Także zakażenia bakteryjne (Treponema pallidum, Chlamydia pneumoniae), wirusowe (Herpes zoster), grzybicze (Aspergillus fumigatus, Mucor), riketsjowe, sarkoidoza należą do czynników ryzyka niedokrwiennego udaru mózgu. Choroby naczyń, np. zapalenie naczyń, choroby krwi, takie jak policytemia, trombocytoza, poligloburia, dysproteinemia, hiperhomocysteinemia są powodem zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń w krążeniu mózgowym [Kozubski, Liberski, 2006; Adamczyk, 2000; Prusiński, 1998].

Wśród modyfikowalnych czynników ryzyka niedokrwiennego udaru mózgu występujących wśród subpopulacji należy wymienić palenie tytoniu i nadmierne picie alkoholu. Nikotynizm powoduje 2,5-3-krotne zwiększenie ryzyka, proporcjonalnie do liczby wypalanych papierosów. Średnie i znaczne (>40g mężczyźni i >20g kobiety) codzienne spożywanie alkoholu przyczynia się do zwiększenia ryzyka. 

Wśród populacji mężczyzn wpływ na częstość występowania niedokrwiennego udaru mózgu mają: 

• wzrost fibrynogenu w surowicy krwi, 
• zespół bezdechu sennego 
• dna moczanowa. 

Natomiast w populacji kobiet są to: 

• migrena
• niedoczynność gruczołu tarczowego [Kozubski, Liberski, 2006; Adamczyk, 2000; Prusiński, 1998].

Niektórzy autorzy wymieniają także inne prawdopodobne czynniki ryzyka, m.in. 

• doustne środki antykoncepcyjne, 
• małą aktywność fizyczną 
• warunki socjoekonomiczne [Prusiński, 1998].

W świetle badań naukowych w populacji regionu lubelskiego średnia wieku u pacjentów hospitalizowanych z powodu niedokrwiennego udaru mózgu wynosiła 72,58. Mężczyźni stanowili 54,83%, a kobiety 44,8%. Następujące czynniki ryzyka były istotne: nadciśnienie tętnicze (66,3%), migotanie przedsionków napadowe lub utrwalone (36,9%), choroby serca: wady zastawkowe (2,86%), choroba niedokrwienna serca (15,4%), przebyty incydent naczyniowy – zawał serca lub udar mózgu (34,76%), cukrzyca (17,2%), hiperlipidemia: hipercholesterolemia (10,03%), hipertriglicerydemia (8,96%), miażdżyca tętnic mózgowych (40,14%), otyłość (6,52%), nadużywanie alkoholu (8,69%) [Łagowska – Lenard, Bielewicz, Pocińska, Gruszczak, Stelmasiak, Bartosik – Psujek, 2007].

Badania przeprowadzone w 2000 roku na temat znajomości  problematyki udarowej, m.in. czynników ryzyka, wśród osób dorosłych, którzy nie chorowali na udar mózgu, ukazały niewystarczającą jej znajomość. Mały odsetek ankietowanych wykazał się znajomością czynników ryzyka (27,8% wskazało nadciśnienie tętnicze, 6,1% – palenie papierosów, 4,4% – cukrzyca) [Wiszniewska, Świderski i wsp., 2000].

Świadomość znaczenia głównych czynników ryzyka odgrywa istotną rolę w profilaktyce chorób naczyniowych. Z przeprowadzonych badań na temat świadomości znaczenia czynników ryzyka u pacjentów po przebytym udarze mózgu wynika, iż wiedza na ten temat jest niedostateczna. Tylko 19% badanych po udarze mózgu wskazało prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi. Swoją wiedzę jako wystarczającą oceniło tylko 19,5% chorych z udarem [Kozera i wsp., 2002].

mgr piel. Ewelina Tymoszuk

Zapraszamy na kolejną część publikacji.

Z pracy magisterskiej wybrała Joanna Lewoniewska