Patrząc na historię i pochodzenie kultury romskiej, możemy zakładać, że ich styl życia nacechowany jest naleciałościami z innych kultur i religii z którymi na przestrzeni wieków mieli styczność. Mimo tych adaptacji, życiem Romów od narodzin do śmierci silnie rządzi romska tradycja oraz zbiór praktyk i rytuałów (głównie o charakterze religijno-magicznym). Mimo iż w toku gwałtownych zmian cywilizacyjnych wielu Romów uniezależnia się od wielu zasad swojej tradycji, a wiele zwyczajów staje się martwymi, wciąż jednak o wszystkich aspektach życia decyduje kodeks mageripen. Określa on zasady i normy współżycia, co pozwala zachować spoistość społeczności romskiej. Złamanie zasad mageripen skutkuje skalaniem (trwałym lub czasowym). Skalanie staje się faktem, gdy złamanie zasad zostanie dostrzeżone przez innego Roma. Skalanie nie może zostać prywatną sprawą Roma – ma on obowiązek poinformować o tym fakcie każdego, z kim się spotyka, gdyż kontakt z nim skutkuje „zanieczyszczeniem” innej osoby. Skalaniu nie podlegają jedynie dwie grupy – dzieci (gdyż do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej zawarcia związku małżeńskiego uważane są za „nowe” i „czyste”) oraz osoby starsze (będące bliżej „świata duchów” który wzbudza lęk i szacunek).
Za „skalanie wielkie” (bare mageripena) grozi niepodlegająca amnestii kara dożywotniego wydalenia ze społeczności romskiej (dla przypomnienia: Rom nie może istnieć poza swoją rodziną i rodem). Przewinienia skutkujące bare mageripena to np. donosicielstwo do władz ,,nieromskich”, zabijanie swoich braci Romów (naruszenie solidarności romskiej społeczności). Nałożenie „wielkiego skalania” można porównać do procesu sądowego, gdzie należy udowodnić swoje racje. Ostateczną decyzję o dużym skalaniu podejmuje Szero Roma i to on wyznacza kary, sposób zadośćuczynienia, ale także może zawiesić skalania.
Istnieją również „wielkie skalania”, które nie wykluczają ze społeczności romskiej dożywotnio, a do takich sytuacji zaliczyć można np. „maminko mageripen” – nieczystość kobiety w okresie menstruacji, porodu czy połogu. Stąd też wynikać może „wyższość” mężczyzn nad kobietami w kulturze romskiej, gdyż to kobieta w ciągu całego swojego życia jest skalana wielokrotnie.
„Małe skalania” są karami za drobne przewinienia a kary może nałożyć wójt za zgodą Szero Roma. Nie powodują one wykluczenia z grupy, jedynie czasową izolację wewnątrz niej. Do „małych skalań” dochodzi w sytuacji np. kontaktu mężczyzny z prostytutką (lub nawet kobietami romskimi, które prowadzą „swobodny tryb życia”), czy użycie jakiegokolwiek metalowego narzędzia przeciwko innemu Romowi (np. w bójce). Skalaniem mogą grozić również zachowania mogące mieć wpływ na opinię o rodzinie – np. zbyt wyzywający makijaż czy strój córek w romskiej rodzinie, swobodne zachowania seksualne, stosunki seksualne Roma z chorymi psychicznie.
W życiu codziennym Romów pod pojęciem skalania możemy wyróżnić również pojęcia „czyste” i „nieczyste”. Wszystko co „nieczyste” musi być trzymane z dala od „czystego”. Nie są to pojęcia jednakowe dla wszystkich Romów, każda grupa po swojemu definiuje „nieczystość”. Próbując uogólnić te zasady możemy powiedzieć, np. że ciało Roma dzieli się na część „czystą” (od talii w górę”) i „nieczyste” (od talii w dół), co ma kolosalne znaczenie dla nas pielęgniarek i położnych w świadczeniu naszej pracy (o tym w następnym artykule już za tydzień!). Wracając do podziału ciała – romskie kobiety używają osobnego mydła i ręczników do górnej i dolnej części ciała i przechowują oba komplety osobno. Dużą uwagę przykłada się do higieny rąk – zwłaszcza przed przygotowaniem i przed spożyciem posiłku. Romowie dbają o to, by czyste ciało zostało nakarmione czystym pokarmem przy użyciu czystych przedmiotów. Karą za zaniedbanie tej zasady może być choroba. Jeśli jesteśmy przy kuchni – oprócz zwracania szczególnej uwagi na higienę (mycie rąk, zakładanie chusty by żaden włos nie wpadł do pożywienia, ścisła segregacja naczyń między tymi służącymi do przyrządzania posiłków a tymi służącymi do innych celów, dokładnego mycia (mięso płukane jest nawet w kilku wodach, kawałek po kawałku) zawiera pewne charakterystyczne cechy, jednak zazwyczaj zbliżona jest do lokalnej kuchni regionu, który zamieszkują Romowie. Jedyne surowe ograniczenie kulinarne obejmuje zakaz spożywania koniny i mięsa psa.
Najważniejszym ogniwem w społeczności romskiej, podobnie jak w wielu innych, jest rodzina – odpowiedzialna za naukę języka romskiego i tradycji, a co za tym idzie warunkująca przetrwanie Romów i zachowanie ich odrębności kulturowej. Mimo, że ze względów praktycznych czy wraz z rozwojem cywilizacyjnym wiele zasad tradycji w gronie najbliższych nie jest respektowane tak surowo (np. ubieranie spodni przez kobiety) to na forum większego zgromadzenia nikt nie odważy się zachować (czy ubrać) w sposób pogwałcający zasady tradycji. Rodzinę stanowi zawsze monogamiczne małżeństwo kobiety i mężczyzny oraz dzieci – im więcej tym lepiej. Dzieci uważane są za błogosławieństwo i szczęście. Bezdzietność jest karą, nieszczęściem, a kobiety niebędące w stanie urodzić dziecka okrywane są hańbą. Uwielbienie dzieci jest ogromne – są one darzone miłością bezgraniczną nie tylko przez rodziców, ale przez całą społeczność. Członkowie rodziny są objęci obowiązkiem pomagania sobie nawzajem (głównie jest to pomoc materialna np. w opłaceniu kosztów pogrzebu czy utrzymaniu osieroconej rodziny). Rodzina romska funkcjonuje wg modelu patrylokalnego (co oznacza, że nowe małżeństwo zamieszkuje w domu z rodziną mężczyzny lub w pobliżu jego rodziny) oraz patriarchalna (to mężczyzna jest głową rodziny i on decyduje o wszystkim), a kobieta pełni rolę służebną, choć w niektórych społecznościach stan ten powoli ulega zmianie. Kobiety są strażniczkami romskiej tradycji i języka i to one są odpowiedzialne za przekazanie go dzieciom. Dziewczynki z reguły mają krótsze dzieciństwo od chłopców – od małego przysposobione do pracy w gospodarstwie domowym, dość wcześnie uznawane są za zdolne do założenia rodziny i wydawane za mąż.
Mimo zmieniającego się świata charakterystyczną cechą stylu życia Romów są nadal podróże – kiedyś wozami, taborami, dziś najczęściej samochodami. Najczęściej zajmują się handlem obwoźnym, choć niektórzy inwestują w nieruchomości i zakładają np. stacjonarne sklepy czy restauracje. Postępująca asymilacja powoduje, ze Romowie są obecni na budowach, hutach itp. Co daje im możliwość stałych przychodów, jednak większość z nich żyje „z dnia na dzień” chwytając się dorywczych zajęć, pracy „na czarno” lub trudniąc się żebractwem (również przy pomocy dzieci). Na przestrzeni wieków został określony zakres zawodów, którymi mogą trudnić się Romowie -nie znajdziemy wśród nich np. pielęgniarek czy położnych z powodu stałego narażenia na rzeczy „nieczyste”. Zbiór dozwolonych zawodów prawdopodobnie ma swój początek w systemie kastowym indyjskiego społeczeństwa, a zalicza się do nich:
- rzemiosło (metalurgia, ślusarstwo, rusznikarstwo, płatnerstwo, złotnictwo, praca w hucie itp.),
- przetwórstwo drzewne (stolarstwo, w tym artystyczne),
- pozyskiwanie i przetwarzanie surowców (górnictwo, wyrób cegieł itp.),
- handel,
- rozrywka (wykonywanie muzyki, wróżbiarstwo, sztuka uliczna jak iluzje, akrobacje itp.),
- najemna praca na roli.
Romowie dzielą świat na „swój” i „nieromski”, wykorzystując ten drugi w celach zaspokojenia swoich potrzeb, np. skorzystają ze szpitala w razie ciężkiej choroby czy porodu (poród w szpitalu może skrócić czas „nieczystości” kobiety po porodzie), jednak kiedy mogą zwracają się do starszyzny po porady zdrowotne. Romskie kobiety od wieków pełniły rolę znachorek i lekarek opierając się głównie na ziołolecznictwie z domieszką wierzeń i praktyk religijnych oraz wierzeń ludowych i magicznych, a wiedzę przekazują z pokolenia na pokolenie. Romowie będą unikać operacji i długich hospitalizacji uważając je za zagrożenie dla integralności i ciała i duszy. Mają wiele zachowań, w ich mniemaniu prozdrowotnych, które budzą zdziwienie wśród medyków – np. uważają otyłość za oznakę zdrowia, szczęścia i powodzenia. Osoby szczupłe natomiast spotykać się mogą ze współczuciem jako osoby chore lub zbyt biedne.
Kultura Romów niewątpliwie należy do jednych z najbardziej barwnych zróżnicowanych. Zapewne większość z nas rzadko spotka się z nimi w swojej pracy (szpitale są nieczyste), jednak dobrze jest znać chociaż kilka podstawowych faktów o Romach. Dzięki dzisiejszemu artykułowi wiemy jak wygląda typowy model romskiej rodziny oraz zaznajomiliśmy się z bardzo ważnym pojęciem skalania i nieczystości. Za tydzień zapraszamy na kilka słów o tym, jak sprawować profesjonalnie opiekę nad pacjentem romskiego pochodzenia.
Źródła:
- Pielęgniarstwo transkulturowe pod redakcją dr n. med. Anna Majda, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s 150-161
- https://www.tolerancja.pl/?swiat-romskich-zwyczajow-narodziny,401
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Romowie#Kultura
- http://naludowo.pl/kultura-ludowa/pojecia-definicje/romowie-w-polsce-grupa-etnograficzna-rom-cygan-pochodzenie-historia-tradycja-cyganie-nazwa-jezyk-romski-tabory-mieszkanie-obyczajowosc-zwyczaje.html
Proszę zostaw odpowiedź