TRANSGRANICZNA POMOC LEKOWA PROWADZONA PRZEZ ORGANIZACJE HUMANITARNE W ŚWIETLE PRAWA POLSKIEGO

Niezależność, bezstronność, neutralność i humanitaryzm 
– zasady Dobrego Świadczenia Pomocy Humanitarnej 

wg European Consensus on Humanitarian Aid

Cz. II.

Link do I cz. 

WYMAGANIA CERTYFIKACYJNE WHO DLA EMERGENCY MEDICAL TEAM

Aby zespół EMT mógł uzyskać atestację z ramienia WHO, musi przejść przez procedurę certyfikacyjną i spełnić szereg wymagań. Szczegółowo zostały one opisane w dokumencie „Classification and minimum standards for foreign medical teams in sudden onset disaster”. Zdefiniowano tam:

• sens istnienia zespołów ratunkowych, 
• podzielono je wg trzech specyficznych kategorii, 
• określono standardy jakości poszczególnych typów zespołów 
• szczegółowo omówiono wymagania, jakie muszą spełniać poszczególne rodzaje EMT.

Korzyści wynikające z certyfikacji dla EMT to przede wszystkim:

• uwiarygodnienie zespołu na arenie międzynarodowej, 
• ułatwienie i skrócenie czasu odprawy po przybyciu do kraju docelowego,
• udzielenie wsparcia logistycznego ze strony międzynarodowych struktur koordynacyjnych (między innymi takich jak OSOCC (ang. On-Site Operations Coordination Centre). 

Korzyści te w znaczny sposób ułatwiają pracę grupom ratunkowym, pozwalają zaoszczędzić czas na niektórych procedurach i skierować siły i środki od razu w odpowiednie miejsce wymagające pomocy, tak by nie trwonić potencjału ratowniczego danego zespołu.

W przywoływanym dokumencie znajduje się również ścisłe określenie czym są i jak działają medyczne zespoły ratunkowe. Zdefiniowane są jako zagraniczne zespoły, składające się ze specjalistów różnych dziedzin medycyny, spełniające minimalne standardy WHO i prowadzące podstawową lub zaawansowaną opiekę medyczną nad poszkodowanymi w katastrofie, a pomoc ta ograniczona jest czasem.

1. Uniwersalne zasady, które powinien spełniać każdy zespół ratunkowy

Wytyczne zaznaczają, że każdy zespół niezależnie od typu powinien stosować się do zasad określonych na podstawie międzynarodowych dokumentów takich jak Sphere Standards, Humanitarian Charter, the International Agency Standing Committee, (IASC) transformative agenda 2012, i International Disaster Law Program.

Zasady te zakładają, że EMT:

• zapewniają bezpieczną, potrzebną w danym momencie, efektywną, wydajną, sprawiedliwą i skupioną na pacjencie pomoc;
• oferują adekwatną, opartą na potrzebach pomoc, uwzględniając kontekst i rodzaj SOD (ang. suddenly onset disaster) oraz specyfikę miejsca i kultury dotkniętej katastrofą nacji;
• w swoich działaniach przyjmują podejście oparte na prawach człowieka, a udzielana pomoc dostępna jest dla wszystkich, niezależnie od narodowości, płci, wieku czy religii;
• zobowiązują się leczyć pacjentów w sposób etyczny, zgodny z wytycznymi World Medical Association (WMA);
• odpowiadają przed pacjentem, społecznością, której pomagają, rządem przyjmującym EMT do kraju, odpowiednim ministrem do spraw zdrowia, własną organizacją i ofiarodawcą;
• zobowiązują się do działania pod nadzorem krajowych organów zarządzania kryzysowego i współpracy z krajowym systemem opieki zdrowotnej, innymi EMT i międzynarodową społecznością humanitarną. 

Wymagania dla zespołów zostały podzielone na dwie grupy, podstawowe, będące bazą dla działania zespołów oraz techniczne, uszczegóławiające funkcjonowanie każdego z typów EMT. Oba rodzaje wymagań powinny być czytane i rozpatrywane łącznie. Podstawowe wymagania zostały przedstawione w Tabeli 1. W poniższym zestawieniu, ważnym w kontekście tematu tej pracy dyplomowej, jest punkt „i”.

Tabela 1. Podstawowe zasady obowiązujące Medyczny Zespół Ratunkowy

Podstawowe zasady obowiązujące Medyczny Zespół Ratunkowy
a	Zgadza się zarejestrować u odpowiednich władz krajowych lub przewodzącej agencji międzynarodowej zaraz po przybyciu i współpracować z międzyagencyjnymi mechanizmami koordynacji działań na poziomie globalnym, krajowym i lokalnym, a także z innymi Zespołami Ratowniczymi i systemami ochrony zdrowia.
b	Zgłasza zaraz po przybyciu jaki typ, wielkość i rodzaj usług może zaoferować, zgodnie z międzynarodowym systemem klasyfikacji Medycznych Zespołów Ratowniczych.
c	Zobowiązany jest do składania raportów w regularnych odstępach czasu i przed wyjazdem, do władz krajowych i do klastra, stosując krajowe formaty raportowania albo, jeśli nie są dostępne, uzgodniony format międzynarodowy.
d	Zobowiązany jest do traktowania jako poufne zapisy z interwencji, monitorowania klinicznego oraz możliwych powikłań.
e	Zobowiązany jest do dostarczania każdemu pacjentowi dokumentacji medycznej oraz w razie potrzeby zaleceń dla dalszego planu postępowania.
f	Działa jako część większego systemu ochrony zdrowia oraz, zależnie od typu, akceptuje/ przekazuje, albo akceptuje i przekazuje pacjentów do innego zespołu ratunkowego, do krajowego systemu ochrony zdrowia albo, jeśli jest na to zgoda, do innych krajów.
g	Stosuje profesjonalne wytyczne: wszyscy członkowie zespołu muszą posiadać uprawnienia do praktykowania w swoich rodzinnych krajach i posiadać licencję na pracę do której zostali wyznaczeni przez agencję.
h	Zapewnia, że wszyscy członkowie są specjalistami w swojej dziedzinie, właściwie przeszkolonymi w zakresie opatrywania chirurgicznych uszkodzeń ciała w warunkach wojennych lub w przypadku nadejścia nagłej katastrofy. Większość z nich powinna mieć przeszkolenie i doświadczenie w globalnej ochronie zdrowia, medycynie katastrof oraz w zapewnianiu pomocy w niebezpiecznym środowisku. Biorąc pod uwagę konieczność szkolenia i zapewniania doświadczenia nowym członkom zespołu, można zorganizować zakres prac dla juniorów i personelu niedoświadczonego w późniejszej fazie udzielania pomocy po katastrofie, a praca odbywałaby się pod bezpośrednim nadzorem doświadczonych kolegów.
i	Zespół Ratunkowy zapewnia, że wszystkie produkty farmaceutyczne oraz sprzęt jaki przywiezie spełnia wymagania międzynarodowych norm jakości oraz wytycznych odnośnie dozowania leków.*
j	Zespół są samowystarczalny i nie będzie składał żądań wsparcia logistycznego od kraju dotkniętego katastrofą, o ile nie uzgodniono inaczej przed ich zaangażowaniem.
k	Zachowuje minimalne standardy higieniczne i sanitarne, w tym odpowiednie zarządzanie odpadami medycznymi.
l	Zapewnia, aby zarówno zespół, jak i indywidualni członkowie, są objęci odpowiednim ubezpieczeniem od błędów medycznych. Zespoły muszą posiadać mechanizmy obsługi skarg pacjentów i zarzutów błędów medycznych.
m	Zapewnia, że posiada na miejscu środki ratowania zdrowia i ochrony bezpieczeństwa swoich członków, w tym strategie ewakuacji i powrotu do kraju, jeśli zajdzie taka potrzeba.

*    Światowa Organizacja Zdrowia. Wytyczne dozowania lekarstw – poprawione w 2010 roku. Trzecie wydanie.  Geneva: WHO; 2011.

2.  Rodzaje zespołów ratunkowych według WHO

Żeby móc zapewnić jak najszerszą i kompleksową opiekę medyczną poszkodowanym w katastrofie, WHO postanowiło podzielić zespoły ratunkowe na 3 grupy. Każdy z zespołów ma inne wymagania logistyczne/merytoryczne i postawione przed sobą zadania taktyczne.

Emergency Medical Team type 1 – Outpatient Emergency Care – jest to zespół lekki, zapewniający pomoc ambulatoryjną, do jego zadań należy segregacja medyczna, ocena poszkodowanych wykonanie medycznych czynności ratunkowych w stanach nagłych, ustabilizowanie stanu poszkodowanych i skierowanie ich odpowiednio do dalszych jednostek. W przypadku mniejszych urazów lub zdarzeń prowadzona jest całkowita opieka nad pacjentem. Ten rodzaj zespołu charakteryzuje się dużą mobilnością, zdolnością szybkiego reagowania i umiejętnością adaptacji do zastanych warunków i liczby poszkodowanych. Powinien być tak wyposażony, aby móc udzielać świadczeń medycznych dla każdego rodzaju pacjenta, a rezerwy wyposażenia powinny wystarczyć na udzielenie pomocy minimum 100 osobom na dzień w przeciągu 2-3 tygodni. Zespół typu 1 swoje działania może prowadzić tylko w ciągu dnia.

Emergency Medical Team type 2 – Inpatient Surgical Emergency Care – jest to zespół średni, mający zapewnić leczenie w warunkach szpitalnych dla stanów nagłych, zagrażających życiu oraz posiadać możliwość przeprowadzenia zabiegów operacyjnych z zakresu chirurgii ogólnej i położniczej. Do zadań zespołu należy przejmowanie skierowanych pacjentów, segregacja medyczna – ocena stanu i prowadzenie zaawansowanych czynności medycznych ratujących życie, opracowywanie ran i podstawowych złamań kości oraz przeprowadzanie zabiegów operacyjnych ratujących życie. Zespół ten powinien posiadać możliwość prowadzenia podstawowej anestezji, wykonania prześwietlenia, prowadzenia transfuzji krwi oraz posiadać zaplecze rehabilitacyjne i laboratoryjne. Charakteryzuje się on uporządkowaną strukturą, posiadaniem co najmniej jednej sali operacyjnej z możliwością zapewnienia czystości, natomiast personel składa się ze specjalistów różnych dziedzin doświadczonych w pracy z ograniczonymi zasobami. Zespół typu 2 powinien mieć możliwość przeprowadzenia 7 większych lub 15 mniejszych zabiegów w ciągu dnia, posiadać możliwość monitorowania w sposób ciągły pacjentów oraz zapewnić co najmniej 20 łóżek szpitalnych. EMT type 2 powinien być przygotowany do udzielania świadczeń medycznych zarówno w dzień jak i w nocy.

Emergency Medical Team type 3 – Inpatient Refferal Care – zespół ciężki, którego celem jest zapewnienie opieki szpitalnej, włącznie z zapewnieniem intensywnej terapii. EMT type 3 powinien spełniać wymagania dotyczące EMT typu drugiego, a ponadto powinien zapewnić możliwość zaawansowanego leczenia i rekonstrukcji ran i złamań, mieć możliwość przeprowadzania anestezji na wysokim poziomie zarówno dorosłych jak i dzieci oraz posiadać stanowiska intensywnej terapii z możliwością z całodobowego monitorowania pacjenta i prowadzenia wentylacji zastępczej. Zespół ten charakteryzuje się całkowitym brakiem mobilności, posiada uporządkowaną strukturę i oddział chirurgiczny, z co najmniej 2 salami operacyjnymi, zachowującymi warunki sterylne, oraz 40 łóżkami szpitalnymi z możliwością monitorowania pacjenta – w tym 4-6 stanowisk intensywnej terapii. EMT typu 3 w ciągu doby powinien móc przeprowadzić 15 poważnych zabiegów operacyjnych lub 30 mniejszych.

Dodatkową komórką organizacyjną wyłonioną przez WHO jest Specjalistyczny Zespół Ratunkowy – Additional Specialized Care EMT, który może stać się częścią EMT typu 2 lub 3 lub współpracować z lokalnym szpitalem. Zespół ten może specjalizować się w wybranej dziedzinie (oparzenia, dializy, chirurgia twarzowo-szczękowa, położnictwo lub inne) i stanowi poszerzenie i uzupełnienie oferowanych świadczeń medycznych. 

3.  Wymagania certyfikacyjne obowiązujące Emergency Medical Team type 1

Z uwagi na rozpoczęcie pierwszego procesu certyfikacyjnego zespołu lekkiego pochodzącego z Polski, zwrócono szczególną uwagę i w niniejszym opracowaniu skupiono się na wymaganiach dotyczących EMT type 1. 

Emergency Medical Team type 1 jest to zespół pracujący w trybie ambulatoryjnym, gdzie rozpoznawane są stany zagrożenia życia, obrażenia lub inne istotne potrzeby zdrowotne danych pacjentów. Prowadzi on swoją działalność w ciągu dnia i jest zobowiązany do posiadania możliwości przyjęcia, przebadania i prowadzenia opieki medycznej dla 100 pacjentów w ciągu doby. Działania takiego zespołu są planowane na 2-3 tygodnie lub dłużej, od momentu rozpoczęcia udzielania świadczeń, co daje około 1400-2100 pacjentów na planowany czas działania EMT.

Kluczowymi zadaniami EMT1 są podział i ocena poszkodowanych, prowadzenie czynności ratujących życie, stabilizowanie stanu pacjentów i kierowanie ich do ośrodków o wyższej referencyjności (np. EMT2 lub EMT3).

Typ pierwszy może posiadać własne stacjonarne lub mobilne wyposażenie ambulatoryjne, takie jak namiot lub specjalnie przystosowane pojazdy. Jednak warunkiem odpowiedniego działania zespołu jest możliwość dostarczenia pomocy na miejsce zdarzenia w przeciągu 24-48 godzin od wystąpienia nagłej nieprzewidzianej katastrofy (SOD). 

Personel wchodzący w skład zespołu powinien być doświadczony w prowadzeniu zaawansowanych czynności medycznych ratujących życie w sytuacjach zdarzenia masowego. 

Katarzyna Jackowiak

Kolejna część w następnej publikacji. 

Zapraszamy.

Piśmiennictwo:

1. OSOCC – On-Site Operations Coordination Centre – organizacja utworzona w celu pomocy władzom lokalnym w kraju dotkniętym katastrofą w koordynacji grupami międzynarodowymi. Główne jej zadnia to: bycie łącznikiem między respondentami międzynarodowymi a rządem dotkniętego kraju; zapewnienie systemu koordynacji i ułatwiania działań międzynarodowych w zakresie pomocy ofiarom katastrof w miejscu katastrofy dla zapewnienia optymalnych działań ratowniczych; zapewnienie platformy współpracy, koordynacji i zarządzania informacjami wśród międzynarodowych agencji humanitarnych.
2. Norton I., Schreeb J., Aitken P., Herard P., Lajolo C., „Classification and minimum standards …”. Op.cit., s. 27.
3.  „Sphere Standards” – jest opracowaniem grupy humanitarnych organizacji pozarządowych (NGO) oraz Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (Projekt Sphere), w którym zawarte zostały minimalne standardy w kluczowych sektorach ratujących życie. Zostały one oparte o przekonania, że: osoby dotknięte klęską lub konfliktem mają prawo do życia z godnością, a zatem prawo do pomocy; oraz należy podjąć wszelkie możliwe kroki w celu złagodzenia ludzkiego cierpienia wynikającego z katastrofy lub konfliktu. Standardy podzielono na cztery techniczne sektory, takie jak: zaopatrzenie w wodę, urządzenia sanitarne i promocja higieny; bezpieczeństwo żywnościowe i żywienie; schronienie, osiedla i artykuły nieżywnościowe; i działania na rzecz zdrowia.
4. Humanitarian Charter – Karta Humanitarna, to dokument, w którym zostały zawarte i podsumowane podstawowe zasady prawne, które mają największy wpływ na dobro osób dotkniętych katastrofą lub konfliktem. Stanowi ona niejako konsensus między agencjami humanitarnymi, co do zasad, które powinny regulować reakcję na katastrofę lub konflikt, w tym role i obowiązki różnych zaangażowanych podmiotów. 
5. International Agency Standing Committee, (IASC) transformative agenda 2012 – Protokoły Programu Transformacji, które określają parametry udoskonalonego zespołu działań podczas podejmowania akcji humanitarnych. Obejmują one m.in. wzmocnienie przywództwa, definicje i procedury systemu uruchomienia akcji humanitarnej, praktyczne działania w zagrożeniach 3 poziomu, koordynację klastrów na poziomie kraju, ramy operacyjne dla odpowiedzialności ludności dotkniętej zagrożeniem, mechanizmy komunikacji między agencjami, wspólne ramy dla utrzymania gotowości.
6. International Disaster Law Program – Międzynarodowy Program Prawodawstwa Kryzysowego (dotyczy klęsk i katastrof, nie np. kryzysów politycznych). Ma on na celu ograniczenie ludzkiej bezradności poprzez promowanie gotowości prawnej na czas klęsk. Obejmuje obecnie zagadnienia prawne związane z katastrofami, redukowanie ryzyka i powrót do stanu normalnego. Luki prawne w działaniach redukcji ryzyka katastrofy potrafią mieć znaczący wpływ na odporność społeczności na stan klęski. Doświadczenie pokazuje, że bez właściwych instrumentów prawnych na czas klęski, lokalne władze mogą być przytłoczone operacjami ratunkowymi a ratowanie życia może być opóźniane. Program Prawodawstwa na czas klęski pozwala bardziej skutecznie przygotować się na katastrofę i nieść ratunek bezradnym ludziom szybciej.
7. SOD (suddenly onset disaster) – nagłe pojawienie się katastrofy. 
8. World Medical Association (WMA) – Światowe Towarzystwo Medyczne – to największa niezależna organizacja lekarska na świecie, zrzeszająca krajowe organizacje lekarskie z ponad 100 państw świata. Główne pola jej działania to: etyka, prawa człowieka, zdrowie publiczne i systemy opieki zdrowotnej. Zadaniem organizacji jest służba ludzkości za pomocą osiągania najwyższego poziomu badań medycznych, kierowanie się etyką lekarską oraz dążenie do zapewnienia dostępności opieki zdrowotnej wszystkim ludziom na świecie.
9. Norton I., Schreeb J., Aitken P., Herard P., Lajolo C., „Classification and minimum standards…”, Op.cit., s. 18.