Co wiemy o szczepionkach przeciw Covid-19 ?

Dziś  III i zarazem ostatnia części artykułu, opisującego jedną z największych zdobyczy medycyny, dzięki której mamy nadzieję na zminimalizowanie skutków pandemii COVID-19 – pandemii zakaźnej choroby COVID-19 wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2.

Link do cz. I

Link do cz. II 

Cz. III.

Szczepionki wektorowe 

Wady i zalety szczepionki wektorowej przeciwko Covid-19 opartej na adenowirusach zebrano w Tabeli 3:

W chwili pisania artykułu dopuszczone w Unii Europejskiej były dwa preparaty, których technologia oparta jest o adenowirusy. 

Są to szczepionki: AstraZeneca – Vaxzevria oraz Covid-19 Vaccine Janssen. 

Ogólne bezpieczeństwo stosowania szczepionki COVID-19 Vaccine AstraZeneca opiera się na okresowej analizie zbiorczych danych uzyskanych z czterech badań klinicznych przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii, Brazylii i RPA. 

W momencie analizy, 23 745 uczestników w wieku ≥18 lat zostało zrandomizowanych i otrzymało szczepionkę COVID-19 Vaccine AstraZeneca lub zostało włączonych do grupy kontrolnej. 

Spośród nich, 12 021 uczestników otrzymało co najmniej jedną dawkę szczepionki COVID-19 Vaccine AstraZeneca, a 8 266 uczestników otrzymało dwie dawki. 

Mediana czasu obserwacji wynosiła 62 dni po podaniu drugiej dawki. 

Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi była tkliwość w miejscu wstrzyknięcia (63,7%), ból w miejscu wstrzyknięcia (54,2%), ból głowy (52,6%), zmęczenie (53,1%), ból mięśni (44,0%), złe samopoczucie (44,2%), gorączka (włączając uczucie gorączki (33,6%) oraz gorączkę >38oC (7,9%)), dreszcze (31,9%), ból stawów (26,4%) i nudności (21,9%). Większość tych działań niepożądanych miała nasilenie od łagodnego do umiarkowanego i zwykle przemijała w ciągu kilku dni od otrzymania szczepionki. 

W porównaniu z pierwszą dawką, działania niepożądane zgłaszane po podaniu drugiej dawki były łagodniejsze i zgłaszane z mniejszą częstością. 

Reaktogenność była na ogół łagodniejsza i zgłaszana była rzadziej u osób w podeszłym wieku (w wieku ≥65 lat). 

Profil bezpieczeństwa stosowania na początku badania był spójny wśród uczestników przejawiających wcześniej objawy zakażenia SARS-CoV-2 jak i uczestników bez takich objawów; liczba seropozytywnych uczestników na początku badania wynosiła 718 (3,0%). Działania niepożądane zebrane w tabeli 4 zostały wyszczególnione zgodnie z klasyfikacją układów i narządów.

Źródło:https://ec.europa.eu/health/documents/communityregister/2021/20210129150842/anx_150842_pl.pdf

W szczepionce firmy Johnson&Johnson o nazwie COVID-19 Vaccine Janssen wektorem jest ludzki adenowirus typ 26, rekombinowany i pozbawiony możliwości replikacji, który koduje glikoproteinę kolca S wirusa Sars-CoV-2. 

Badanie kliniczne 3 fazy szczepionki COVID-19 Vaccine Janssen było badaniem z randomizacją z podwójnie ślepą próbą prowadzoną w Stanach Zjednoczonych, Afryce Południowej oraz w krajach Ameryki Łacińskiej w celu oceny skuteczności, immunogenności oraz bezpieczeństwa stosowania pojedynczej dawki szczepionki w zapobieganiu chorobie Covid-19. 

Z badania wykluczono osoby poddane terapii immunosupresyjnej, z zaburzeniami funkcji układu odpornościowego oraz kobiety w ciąży. 

Łącznie zbadano 44 325 osób, które otrzymały we wstrzyknięciu domięśniowym szczepionkę COVID-19 Vaccine Janssen lub placebo. 

W sumie 21 895 dorosłych osób otrzymało szczepionkę COVID-19 Vaccine Janssen, a 21 888 dorosłych osób 8 otrzymało placebo. 

Uczestnicy byli obserwowani przez medianę 58 dni po szczepieniu. 

Skuteczność preparatu oszacowano na poziomie ok.66% i stwierdzono, że do działań niepożądanych występujących bardzo często należy: 

• ból głowy, 
• nudności, 
• ból mięśni, 
• zmęczenie oraz 
• ból w miejscu wstrzyknięcia. 

Często zaś pojawiał się:

• kaszel, 
• ból stawów, 
• gorączka, 
• rumień, 
• obrzęk w miejscu wstrzyknięcia. 

Obecnie pojawia się wiele kontrowersji co do stosowania szczepionek AstraZeneca i Johnson&Johnson ze względu na zdarzające się niezwykle rzadko powikłania w postaci zakrzepów krwi. 

Czy są to prawdziwe obawy okaże się, gdy zostaną przeprowadzone bardziej szczegółowe badania. 

Należy jednak pamiętać i na każdym kroku podkreślać pacjentom, że korzyści ze stosowania tych szczepionek przewyższają ryzyko i ostatecznie prowadzą do ochrony ludzkiego życia.

Aktualnie dopuszczone szczepionki genetyczne uważa się za przełom i nowość w wakcynologii. 

Tymczasem badania nad możliwością wykorzystania mRNA jako „fabryki białek” trwały już w 1990 roku. Chciano je wykorzystać do produkcji leków czy szczepionek. 

Wtedy jednak nie udało się naukowcom w pełni wykorzystać tej metody, ponieważ nie potrafiono sprawić, aby „obce” mRNA po podaniu do organizmu nie wywoływało silnej reakcji odpornościowej w wyniku, której było niszczone. 

Przełom nastąpił w 2005 roku kiedy to odkryto, że można „oszukać” ludzki układ odpornościowy wymieniając w mRNA jeden jego fragment zbudowany z nukleotydów. 

W posiadanie tej technologii weszła amerykańska Moderna i niemiecki BioNTech. Próbowano ją wykorzystać do produkcji nowych leków. Jednak z powodu braku dostatecznych funduszy zaniechano testów. 

Kiedy jednak wybuchła pandemia koronawirusa SARS-CoV-2 okazało się, że ta technologia doskonale sprawdzi się do produkcji szczepionki przeciw Covid-19. 

Bez względu, czy zdecydujemy się na zaszczepienie szczepionką mRNA, czy wektorową na bazie adenowirusa jedno jest pewne – szczepiąc się zmniejszamy prawdopodobieństwo zarażenia nawet w 95 procentach, przerywamy łańcuch zakażeń zmniejszając ryzyko szerzenia się koronawirusa w populacji i wreszcie, dzięki szczepieniu szybciej wrócimy do normalności. 

Należy również pamiętać, że nawet gdy zachorujemy to ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, czy ciężkich powikłań spada do minimum. 

Chrońmy siebie i innych! Szczepmy się! 

Dla Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe:

Małgorzata Klejny

Mgr pielęgniarstwa

Spec. Pielęgniarstwa rodzinnego.

Piśmiennictwo: 

Artykuł oraz ryciny i tabele w nim zawarte powstał na podstawie webinarium stworzonego przez wydawnictwo Medycyna Praktyczna, pt: ”Szczepienia przeciwko Covid-19-kompendium praktyka”. Wykładowcy to specjaliści biologii, wirusologii czy medycyny: 

Wykład1. Konstrukcja i mechanizm działania szczepionek mRNA i wektorowych przeciwko Covid-19-repetytorium (dr n.biol. Alicja Chmielewska) 

Wykład 2. W drodze do szczepienia populacyjnego przeciwko COVID-19 – ryzyko związane z COVID-19 i priorytety szczepień prof. Miłosz Parczewski) 

Wykład 3. Szczepionki mRNA przeciwko COVID-19 – skuteczność, tolerancja, bezpieczeństwo (prof. Jacek Wysocki) 

Wykład 4. Szczepionki wektorowe przeciwko COVID-19 – skuteczność, tolerancja, bezpieczeństwo (prof. Leszek Szenborn)

 Wykład 5 Szczepienie przeciwko COVID-19 – kwalifikacja i wykonanie (dr n. med. Agnieszka Matkowska-Kocjan)