Zachęcamy do przeczytania II części artykułu, opisującego jedną z największych zdobyczy medycyny, dzięki której mamy nadzieję na zminimalizowanie skutków pandemii COVID-19 – pandemii zakaźnej choroby COVID-19 wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2.
Cz. II
Kolejną platformą wykorzystywaną w szczepionkach Covid-19 są wektory adenowirusowe.
Adenowirusy to często występujące wirusy powodujące łagodne infekcje głównie w wieku dziecięcym.
Wektory adenowirusowe wykorzystywane w szczepionkach są pozbawione możliwości namnażania się w komórkach osób zaszczepionych, tzn. adenowirusy przenoszą materiał genetyczny, ale nie powstają wirusowe cząsteczki potomne.
Wyzwaniem związanym z wykorzystaniem wektorów adenowirusowych było zjawisko neutralizacji wektora.
Z powodu powszechnego występowania w populacji adenowirusów, większość z nas przeszła infekcje wywołane przez te wirusy. Nasz organizm wykształcił przeciwciała odpornościowe, które od razu po wprowadzeniu wektora adenowirusowego zneutralizowałyby taki wektor.
Dlatego w szczepionce, aby taki wektor był skuteczny wykorzystuje się adenowirusy np. szympansie, z którymi człowiek na ogół nie miał szansy się zetknąć.
Niesiony przez wektory adenowirusowe DNA jest transportowany do jądra, gdzie pozostaje w formie episomalnej, czyli nie integruje się z chromosomem i nie jest replikowany razem z chromosomalnym DNA w fazie S cyklu komórkowego.
W jądrze DNA jest przepisywany na RNA w reakcji transkrypcji. Krótkotrwała ekspresja genów wprowadzanych w wektorze adenowirusowym wiąże się z działaniem odpowiedzi immunologicznej gospodarza.
Komórki w okolicy wstrzyknięcia szczepionki domięśniowo, wykazujące ekspresję antygenu szczepionkowego są eliminowane przez limfocyty cytotoksyczne T CD8+(ryc.4) podobnie jak w przebiegu naturalnego zakażenia. Dodatkowo, komórki transdukowane wektorem adenowirusowym wchodzą na drogę apoptozy (zaprogramowanej śmierci komórkowej) indukowanej przez ekspresję genów adenowirusowych.
Ryc. 4. Reakcje immunologiczne wywołane szczepionką zawierającą wektor replikacyjnie defektywny (na przykładzie wektora adenowirusowego).
1. Wektor wnika do komórki mięśniowej w miejscu wstrzyknięcia i.m. przez wiązanie ze swoistym receptorem na błonie komórkowej. DNA wektora transportowany jest do jądra komórkowego.
2. Na podstawie wprowadzonego DNA syntetyzowany jest antygen (białko) szczepionkowy. Kwasy nukleinowe i białka wektorów, jako wzorce molekularne związane z patogenami (PAMP), mogą pobudzać odporność wrodzoną poprzez indukcję wydzielania interferonów. Nie powstają jednak nowe cząstki wektorów.
3. Proteazy komórkowe degradują białka do krótkich peptydów, które wiążą się z cząstkami MHC klasy I.
4. Komórka prezentuje antygeny związane z cząstkami MHC klasy I limfocytom T cytotoksycznym (CD8+).
5. Cząstki wirusowe i białka sekrecyjne ulegają fagocytozie przez komórki prezentujące antygeny (APC). Komórki APC prezentują antygeny limfocytom T pomocniczym (CD4+), które stymulują limfocyty B produkujące przeciwciała oraz limfocyty T cytotoksyczne, które eliminują „zakażone” (tzn. prezentujące antygen „szczepionkowy”) komórki.
6. Limfocyty B i T, jako komórki pamięci immunologicznej, pozostają w organizmie przez miesiące lub lata. Przy ponownym zetknięciu z antygenem wykazują bardzo silną odpowiedź immunologiczną
Po szczepieniu wektorem wirusowym (Ryc.4) lub szczepionką mRNA (Ryc.3), produkcja antygenów szczepionkowych odbywa się w komórkach gospodarza, w taki sam sposób, w jaki dzieje się to w trakcie naturalnego zakażenia.
Antygeny szczepionkowe prezentowane są w postaci krótkich peptydów w połączeniu z cząstkami MHC klasy I lub II, co prowadzi do stymulacji zarówno odpowiedzi humoralnej, jak i komórkowej.
Dzięki temu, szczepionki wektorowe i mRNA wykazują immunogenność i skuteczność podobną do szczepionek zawierających atenuowane drobnoustroje (czyli szczepionek „żywych”).
Uznaje się je jednak za bezpieczniejsze od szczepionek „żywych”, które zazwyczaj są przeciwwskazane u pacjentów w stanie immunosupresji i u kobiet w ciąży, a ponadto wiążą się z pewnym (choć niewielkim) ryzykiem utraty atenuacji.
W tabeli.1 wymieniono wszystkie dostępne szczepionki przeciw Covid-19
Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek mRNA
Badanie kliniczne 3fazy szczepionki Moderny przeciw Covid-19 było badaniem z randomizacją (losowy rozdział badanych obiektów do grup porównawczych), podwójnie ślepa próba z placebo przeprowadzona w 99 ośrodkach USA (połowa uczestników dostawała szczepionkę, a połowa placebo).
Badania prowadzono w grupach z dużym ryzykiem zachorowania lub powikłań i podzielono je na dwie grupy 1:1. Obie grupy dostały w odstępie 28 dni dwie dawki szczepionki lub placebo.
W badaniu wzięło udział 30 240 ochotników, 96% otrzymało dwie dawki, 2,2% w dniu 1 dawki miało dowody aktualnego lub przebytego zakażenia SARS-CoV-2.
W grupie placebo, objawowy Covid-19 stwierdzono u 185 osób i 11 osób w grupie szczepionej. Skuteczność szczepienia wyniosła 94,1%, ciężki Covid-19 stwierdzono tylko w grupie placebo u 30 osób, w tym 1 zgon.
Podczas testowania szczepionki Comirnaty również przeprowadzono badanie z randomizacją i podwójnie ślepą próbą z placebo. W sprawdzaniu skuteczności szczepionki wzięło udział 43 548 uczestników(21720 szczepionych oraz 21728 placebo) w wieku >16 lat, którzy otrzymali 2 dawki w odstępie 21 dni.
Skuteczność szczepionki potwierdzono u 95% badanych. Ciekawostką jest skuteczność Conirnaty u osób powyżej 65 r.ż. utrzymująca się na poziomie 94%.
Tolerancja i bezpieczeństwo Comirnaty i Moderny:
Przy obu szczepionkach obserwowano podobne niepożądane odczyny poszczepienne zarówno miejscowe jak i ogólne.
Odczyny miejscowe częściej obserwowano w grupie osób, którym podano szczepionkę, niż placebo, zwykle były one łagodne i ustępowały po 1-2 dniach.
W tabeli 2 porównano szczepionki Pfizer i Moderna:
Dla Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe:
Małgorzata Klejny
Mgr pielęgniarstwa
Spec. Pielęgniarstwa rodzinnego.
III część artykułu w kolejnej publikacji.
Serdecznie zapraszamy.
Proszę zostaw odpowiedź