ZABURZENIA EMOCJONALNE U KOBIET

W GRUPIE WIEKOWEJ 65-69 LAT

Cz. III. 

Wybrane metody terapeutyczne i charakterystyka wybranych zaburzeń emocjonalnych

Celem psychoterapii jest niesienie pomocy w poznawaniu swoich możliwości oraz postępowania zgodnie z tym poznaniem. Taka droga prowadzi do stawania się sobą na nowo i jest konstruktywną konfrontacją  z rzeczywistością.  Efektem spotkania osoby z zaburzeniami emocjonalnymi z terapeutą jest znalezienie takiego sposobu istnienia, który umożliwi normalne funkcjonowanie. I nie chodzi tu o formę jakiegokolwiek przystosowania się, lecz takie realizowanie swego istnienia, by osoba obarczona zaburzeniem przeżywała je jako coś realnego. Psychoterapia musi spełniać określone warunki. Zaprezentowano je poniżej.

Warunki do spełnienia przez psychoterapię.

Zdrowie i choroba są ściśle związanymi pojęciami, przy czym ta druga ogranicza wolność oferowaną prze zdrowie. Bardzo często tą chorobą są zaburzenia emocjonalne, które wpływają destrukcyjnie na życie chorego. 

Pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania, a ich objawy są różne. Podjęcie terapii pozwala pacjentowi zagłębić się w swoim wnętrzu, określić własne potrzeby i oczekiwania, by wreszcie dokonać zmiany w postrzeganiu otaczającej rzeczywistości. W jej wyniku chorzy potrafią niwelować zaburzenia i ich objawy.

Terapia zaburzeń emocjonalnych jest długotrwała i można w niej wyróżnić kilka etapów. Zaprezentowano je poniżej:

Etapy terapii zaburzeń emocjonalnych.

W chwili obecnej istnieje 29 kierunków teoretycznych w psychoterapii. Są one akceptowane przez Europejskie Towarzystwo Psychoterapeutyczne, a ich liczba ciągle się zmienia. Psychoanaliza analityczna, trening autogenny, terapia behawioralna, biosynteza, hipno-psychoterapia, logo terapia, neurologistyczna psychoterapia – to tylko niektóre z bogatego spektrum na liście towarzystwa.

Nie zawsze jednak terapia może być skuteczna. Stany zaburzeń emocjonalnych często wymagają leczenia farmakologicznego. Warto jednak podkreślić, że psychoterapie są bardziej bezpieczne i nie szkodzą zdrowiu tak jak farmakologiczne leki. 

Charakterystyka wybranych zaburzeń emocjonalnych

Zachorowalność na zaburzenia psychiczne ma tendencję rosnącą i dotyczy w różnym stopniu ich rodzajów. Chociaż psychozy schizofreniczne utrzymują się na stałym poziomie, to nie można tego powiedzieć już np. o chorobach afektywnych, a szczególnie zaś o depresji. 

Z każdym rokiem wzrasta liczba osób cierpiących na zaburzenia związane z używaniem leków, substancji psychoaktywnych, alkoholu.  Obserwuje się również wzrost zaburzeń wieku podeszłego, zaburzeń lękowych, przystosowania i osobowości. 

Choroba afektywna dwubiegunowa

Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) dawniej nazywana była psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią. Dzisiaj jest to zespół zaburzeń psychicznych, w którym występują epizody depresji, manii lub hipomanii. Mogą to być również epizody mieszane dotyka najczęściej osoby między 20 a 30 rokiem życia w równym stopniu kobiety i mężczyzn.

 CHAD jest chorobą nieuleczalną, a leki stosuje się profilaktycznie w celu łagodzenia objawów. Stan dzisiejszej wiedzy lokuje chorobę jako tę bez żadnych szans na uleczenie, a leki i psychoterapia wydłużają jedynie okresy remisji. Zdaniem A. Gorostowicz często chorobę tę mylą z zaburzeniami afektywnymi jednobiegunowymi (CHAJ) i schizofrenią, a doświadcza jej od 2 do 5% ludności.
O stanach depresyjnych zwanych melancholią mówiono już w starożytności (Hipokrates). Opisywano je jako przedłużający się stan lęku połączony z przygnębieniem. Pierwszym lekarzem, który użył słowa „mania” i dostrzegł jej związek z depresją był Aretajos żyjący w czasach nowożytnych (I wiek naszej ery).

Przez wiele stuleci lekarze nie łączyli zaburzeń depresyjnych z maniakalnymi i dopiero wiek XVIII wnosi w tej tematyce nowości. R. James jako pierwszy wysunął tezę, że te dwa odmienne stany stanowią jedną chorobę.  W pierwszej klasyfikacji zaburzeń psychicznych w XX wieku dokonał E. Kreapelin, niemiecki psychiatra wyróżniając 16 zaburzeń na podstawie obserwacji w tym m.in. histerię, padaczkę, psychozę maniakalno-depresyjną. Późniejsze badania lokowane w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia przyczyniły się do wyodrębnienia poszczególnych rodzajów choroby afektywnej dwubiegunowej.  

Wyróżniono wówczas typ I, typ II i odmianę z szybką zmianą faz.  W latach późniejszych dodano do tych trzech typów CHAD z bardzo szybką i ultra szybką zmianą faz. Zdaniem P. Jaworskiej-Andryszewskiej CHAD zaliczana jest do ciężkich zaburzeń, ponieważ wyróżnia ją wczesny początek, szybka nawrotowość z tendencją do progresji. 

Do chwili obecnej nie do końca zbadano jej etiologię, a przyczyn upatruje się w predyspozycjach genetycznych, mechanizmach neurobiologicznych oraz przebytych traumach w dzieciństwie.  Z przeprowadzanych badań wynika, że śmiertelność w tej chorobie jest duża ze względu nie tylko na współistnienie chorób psychicznych i somatycznych, ale przede wszystkim z powodu częstych samobójstw.

Z kolei D. Dembińska – Krajewska wypowiada się na temat cech temperamentu osób dotkniętych CHAD. Twierdzi, że pacjenci wykazują cechy temperamentu drażliwego i cyklotymicznego. Jak uprzednio wspomniano CHAD jest trudna do zdiagnozowania, a jej rozpoznanie zazwyczaj jest sporo opóźnione w stosunku do pierwszych objawów. Może to wynikać ze słabego wywiadu z lekarzem POZ, ale  i narkomanii, czy alkoholizmu pacjenta. Szacuje się, że co trzeci pacjent może być błędnie zdiagnozowany. Nie bez znaczenia jest tu przeprowadzenie wywiadu rodzinnego. Późna diagnoza często jest przyczyną lekoodporności i nieskuteczności terapii.

Fazy rozwoju CHAD wg modelu Kapczinskiego.

W chwili obecnej diagnostykę prowadzi się w oparciu na doświadczaniu przez chorych epizodów obniżonego i podwyższonego nastroju. Zaburzenia tego typu można rozpoznać na podstawie przynajmniej dwóch epizodów. Należy zaznaczyć, że jeden z tych epizodów powinien być maniakalnym, hipomaniakalnym albo mieszanym (ICD-10, 2000).

Objawy zespołu maniakalnego.

W  literaturze przedmiotu wyróżniono pięć faz rozwoju CHAD. Po pierwszej fazie następuje zachowanie sprzed choroby, brak objawów- remisja. Natomiast już od drugiej fazy odnotowuje się szybką zmianę faz wraz z dodatkowymi zaburzeniami – lękami, nadużyciem alkoholu czy narkotyków. Trzecią fazę wyróżnia drażliwość, lęk, dysforia, zwiększona częstość epizodów, myśli samobójcze. W ostatnim stadium pacjent nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. 

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na wybrane zespoły towarzyszące chorobie, a są to: 

• Zespół maniakalny.
• Zespół hipomaniakalny,
• Depresja.

Zespół maniakalny, to stan, który (zgodnie klasyfikacją DSM-IV (1994) oraz ICD-10 (1992) trwa, co najmniej 7 dni. Jeżeli pacjent zagraża życiu swojemu lub innych, musi być hospitalizowany. Konieczne jest zastosowanie leczenia psychotropowego nawet bez zgody chorego.  Z kolei zespół hipomaniakalny jest stanem, w którym występują objawy manii, ale o mniejszym nasileniu. Jego objawy przedstawiono poniżej: 

            Objawy stanu hipomaniakalnego.

Stan zespołu hipomaniakalnego trwa krócej, bo do czterech dni. Wiąże się jednak z ryzykiem przeistoczenia hipomanii w manię lub nawet depresję. Z kolei depresję wyróżniają jeszcze inne objawy:

         Objawy depresji.

Warto zaznaczyć, że depresja w CHAD nie jest tym samym co depresja nawracająca.  

W czasie leczenia należy brać pod uwagę negatywne skutki działania leków przeciwdepresyjnych, gdyż mogą one mieć wpływ na zmiany fazy. 

mgr Renata Buroń

Z pracy magisterskiej nadesłanej do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe wybrała 

Joanna Lewoniewska

1. Wasilewski B., Czubalski K., Tylka J.: Psychosomatyczne aspekty terapii
   i profilaktyki. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe; 1987; 35. 
2. Kratchwil S.: Psychoterapia. Warszawa: PWN; 1980. 
3. Kowalik S.: Rehabilitacja upośledzonych umysłowo. Warszawa: PWN; 1981; 27.
4. Gapik.L.: Sugestia i dotyk w terapii nerwic i zaburzeń psychosomatycznych. Przegląd terapeutyczny; nr 8/2010.
5. Święcicki Ł.: Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii; 2013; 79-88.
6. Gorostowicz A.: Trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej. Psychiatria; 2018 marzec; 61-73.
7. Dróżdż W.: Mieszane stany depresyjne: symptomatologia, rozpowszechnienie i zasady leczenia. Neuropsychiatria i Neuropsychologia; 2008 marzec; 85- 91.
8. Grajkowska J.: Koncepcje stanów mieszanych w polskich podręcznikach psychiatrii. Neuropsychiatria i Neuropsychologia; 2008 marzec;153-158.
9. Jaworska-Andryszewska P.: Trauma wczesnodziecięca w chorobie afektywnej dwubiegunowej.  Neuropsychiatria i Neuropsychologia; 2016;11; 39-46.
10. Dembińska-Krajewska D.: Badanie cech temperamentu skalą TEMPS-A
    u chorych na schizofrenię i choroby afektywne. Neuropsychiatria
    i Neuropsychologia;  2014, 9; 88-94.
11. Rybakowski J.: Nowe kierunki farmakoterapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii; 2013; s. 5-11 
12. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Tom1.Wydanie 2008;
13. Ferensztajn E, Rybakowski J.: Etapy przebiegu choroby dwubiegunowej. Psychiatria Polska; 2012, tom XLVI, nr 4,613-626.