Pielęgniarstwo operacyjne-kim są panie/panowie w maskach?

Pielęgniarka operacyjna sprawuje całościową opiekę nad pacjentem podczas zabiegów operacyjnych.

Jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo procedur i czynności wykonywanych
przy pacjencie, w szczególności wobec pacjentów operowanych w znieczuleniu ogólnym.
Wymaga to od pielęgniarki specjalnej uwagi, gdyż ci pacjenci są pozbawieni możliwości reakcji i obrony.

Pielęgniarka operacyjna musi zadbać o komfort pacjenta, np. poprzez odpowiednią
temperaturę sali operacyjnej.
Powinna być w stanie bezbłędnie zabezpieczyć wszystkie indywidualne potrzeby pacjenta niezależnie od jego stanu świadomości.

Zakres obowiązków pielęgniarki operacyjnej obejmuje całościowe,
samodzielne, fachowe, biegłe, planowe przygotowanie oraz
instrumentowanie przy jego przeprowadzeniu i nadzorze.

Jej zadaniem jest zgromadzenie i przygotowanie potrzebnego sprzętu, urządzeń, narzędzi i materiałów jednorazowego użytku, aby zabieg operacyjny przebiegał w możliwie najbardziej optymalny sposób.

Jakość przeprowadzonej operacji zależy od odpowiedzialnej, profesjonalnej pracy oraz umiejętności zespołowego działania każdego zaangażowanego pracownika bloku.

Praca personelu bloku operacyjnego różni się znacząco od pracy w oddziale lub w otwartym lecznictwie, czy środowisku.

Podczas toku kształcenie nie ma wielu informacji przekazywanych dotyczących specyfiki pracy pielęgniarki operacyjnej.

Instrumentariuszką może zostać pielęgniarka po odpowiednim przeszkoleniu, jak również po ukończeniu kursu kwalifikacyjnego.

W zależności od rodzaju bloku – ogólnego (wieloprofilowy), czy specjalistycznego (w danej dziedzinie) – przeszkolenie trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy lub lat.

Jednocześnie postęp w medycynie operacyjnej jest szybki, dlatego ważne jest bycie otwartym na nowe techniki operacyjne i samoedukację.

Pielęgniarki pracują zazwyczaj w zespole dwuosobowym – pielęgniarka instrumentująca (tzw. „czysta”) oraz pielęgniarka pomagająca (tzw. „brudna”). Ich zadania różnią się, lecz niezbędna jest ścisła współpraca.

Do zadań pielęgniarki instrumentującej należą zadania:

Przed zabiegiem:

• Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
• Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
• Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
• Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
• Przygotowanie siebie do zabiegu (mycie chirurgiczne rąk, dezynfekcja, jałowe założenie bielizny operacyjnej).
• Przygotowanie stolika z narzędziami: podręcznego, zwanego Mayo, oraz dodatkowego, rozpakowanie jałowych narzędzi, kontrola wskaźników sterylizacji.
• Przygotowanie jałowego sprzętu i materiałów niezbędnych do zabiegu, kontrola.
• Jałowe ubranie zespołu operacyjnego.
• Po dezynfekcji pola operacyjnego, pomoc przy jego obłożeniu.
• Podłączenie niezbędnego sprzętu, np. ssak, koagulacja, wiertarka.
• Umieszczenie stolika z narzędziami.

Śródoperacyjnie:

• Instrumentowanie do zabiegów, dostosowane do etapu i sytuacji podczas zabiegu.
• Wyrzucanie i liczenie materiałów gazowych do tamowania krwawienia.
• Podawanie roztworów do płukania jam ciała.
• Wydawanie preparatów do badania, opisanie preparatu przed przekazaniem personelowi pomagającemu.
• Podawanie leków lub środków kontrastujących.
• Komunikacja z personelem pomagającym, zespołem operacyjnym i anestezjologicznym.
• Sprawdzanie kompletności zestawów narzędzi i materiału jednorazowego po zabiegu: ilościowa i jakościowa.
• Podawanie jałowego opatrunku.

Po operacji:

• Odłączenie urządzeń.
• Usuwanie narzędzi i materiałów: ostre przedmioty wkłada się do specjalnych pojemników.
• Usuwanie obłożenia.
• Przygotowanie narzędzi do wstępnej dezynfekcji.
• Usuwanie bielizny operacyjnej i rękawiczek chirurgicznych.

Do zadań pielęgniarki pomagającej należy:

Przed operacją:

• Przygotowanie stołu operacyjnego, środków pomocniczych.
• Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
• Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
• Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
• Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
• Pomoc instrumentariuszce przy ubieraniu jałowego fartucha.
• Rozpakowywanie jałowych zestawów i opakowań z narzędziami i materiałami, roztworów do płukania, środków dezynfekcyjnych i leków.
• Prowadzenie dokumentacji operacyjnej (protokół pielęgniarki operacyjnej).
• Po ułożeniu przez lekarza pacjenta na stole – zamocowanie elektrody neutralnej.
• Ustawienie lampy operacyjnej.
• Obsługa stołu operacyjnego.
• Informowanie zespołu operacyjnego.
• Pomoc w zakładaniu jałowej bielizny zespołowi.
• Pomoc przy obłożeniu pola operacyjnego.
• Włączenie urządzeń, np. ssaka, diatermii, wiertarki.

Śródoperacyjnie:

• Pomoc w zależności od okoliczności i etapu zabiegu.
• Uporządkowanie zużytych materiałów: serwet, chust i gazików, kontrolowanie ich ilości – ocena krwawienia i utraty krwi.
• Odebranie i zabezpieczenie materiału do badania histopatologicznego.
• Obserwacja i opieka nad pacjentem.
• Kontrola zużytych materiałów.

Po operacji:

• Pomoc w zakładaniu opatrunku, zabezpieczenie drenów.
• Usunięcie podpórek i zabezpieczeń pacjenta stosowanych do ułożenia pacjenta.
• Powiadomienie personelu pomocniczego.

Oprócz zadań związanych bezpośrednio z przebiegiem operacji, pielęgniarki pracujące na bloku operacyjnym zajmują się również: 

• Prowadzeniem dokumentacji w wersji papierowej i elektronicznej, sporządzanie raportów z dyżurów, prowadzenie statystyk odnośnie ilości i czasu trwania zabiegów.
• Wypisywanie listy  i sprawdzenie poprawności preparatów do badania histopatologicznego.
• Sprawdzanie terminów ważności narzędzi i materiałów jednorazowych.
• Sprawdzanie gotowości sal operacyjnych, uzupełnianie braków, rozpakowywanie zapasów do magazynków, zgłaszanie zapotrzebowania na materiały i narzędzia.
• Dbanie o przestrzeganie i wdrażanie prawa, algorytmów, procedur dotyczących pracy bloku, leków, norm jakości, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony danych osobowych.
• Gdy szpital nie posiada centralnej sterylizatorni, również przygotowanie zestawów i sterylizowanie narzędzi.

Jakie cechy powinna mieć dobra pielęgniarka operacyjna?

Oprócz wiedzy typowo medycznej (anatomii, fizjologii, patofizjologii, przebiegu zabiegów operacyjnych w zależności od posiadanych kwalifikacji – różne dziedziny zabiegowe), powinna również posiadać pewne cechy charakteru oraz psychofizyczne.

Pielęgniarka operacyjna musi być cierpliwa, dokładna i odpowiedzialna za siebie i zespół. Ponieważ jest to praca z ludźmi musi posiadać także umiejętność nawiązywania kontaktów oraz postępowania z ludźmi, komunikatywność. 

Cierpliwość, opanowanie, spokój oraz odporność emocjonalna to kolejne cechy niezbędne na tym stanowisku, bowiem praca z pacjentami oraz operatorami nie należy do łatwych. 

Oprócz tego, że powinna być ciepła i sympatyczna, to z drugiej strony musi być również stanowcza, zdecydowana i w pewnym stopniu odporna na cierpienie ludzkie. 

W zależności od specjalizacji bywa dość ciężką pracą fizyczną, dlatego też wymagana jest od niej spora siła fizyczna i wytrzymałość. Do tego dochodzą jeszcze rozwinięte zdolności manualne, umiejętność przystosowania się do okoliczności. 

Pielęgniarka operacyjna musi cechować się dużą zdolnością koncentracji uwagi, a zarazem jej podzielnością. Pomocna jest także dobra pamięć, zdolność logicznego myślenia i wnikliwej obserwacji oraz wyobraźnia i szybki refleks. Ważna jest umiejętność akceptowania zmian, łatwość wyjaśniania wątpliwości i łatwość realizacji zleceń. Pogodne podejście do życia ułatwia pracę.

Jakie zagrożenia czekają w pracy na bloku operacyjnym?

1. Czynniki powodujące wypadki

1. Prąd elektryczny – możliwość porażenia.
2. Gorące powierzchnie, gazy i ciecze  – możliwość poparzeń.
3. Igły, ostre narzędzia, krawędzie, stłuczone szkło – możliwość urazów i zranień.
4. Praca związana z przenoszeniem pacjentów – możliwość urazów, upadków.
5. Rozpryskujące cząstki w czasie zabiegów – możliwość urazu oczu.
6. Czynniki fizyczne

1. Promieniowanie jonizujące – możliwość napromieniowania.
2. Promieniowanie ultrafioletowe–możliwość uszkodzenia skóry i oczu.
3. Promieniowanie laserowe – możliwość napromieniowania.
4. Czynniki chemiczne i pyły

1. Substancje chemiczne, tj. detergenty, środki dezynfekujące, leki – możliwość chorób skóry i dróg oddechowych.
2. Gazy anestetyczne – możliwość zatrucia.
3. Rękawice lateksowe i inne elementy z gumy – możliwość uczulenia.
4. Czynniki biologiczne
5. Mikroorganizmy chorobotwórcze, kontakt z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami, możliwość chorób zakaźnych, np. HCV, WZW B, HIV itd.
6. Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy.

1. Wielogodzinna praca w wymuszonej pozycji ciała, zwłaszcza stojącej, przenoszenie pacjentów – przeciążenia układu ruchowego mięśniowo-szkieletowego, żylaki kończyn dolnych.
2. Wykonywanie powtarzalnych czynności manualnych – przeciążenia układu ruchu.
3. Praca zmianowa (praca w nocy i w święta), długie godziny pracy, czasem nienormowany czas pracy w warunkach zagrożenia życia i zdrowia pacjenta – możliwość stresu psychicznego, problemów rodzinnych i objawów „wypalenia zawodowego”
4. Praca z tzw. „trudnym chirurgiem” – możliwość stresu psychicznego.

Mimo dużego obciążenia psychicznego oraz fizycznego, pracy zmianowej bycie pielęgniarką operacyjną daje dużo satysfakcji. Niektórzy mówią, że można tę dziedzinę pielęgniarstwa pokochać lub znienawidzić. Jednak w większości pielęgniarek pracujących z pasją mówi, że nie zamieniłyby pracy na bloku na żaden inny oddział.

WYKAZ ZADAŃ ZAWODOWYCH, DO KTÓRYCH JEST UPRAWNIONA PIELĘGNIARKA PO UKOŃCZENIU SZKOLENIA SPECJALIZACYJNEGO W DZIEDZNIE PIELĘGNIARSTWA OPERACYJNEGO DLA PIELĘGNIAREK 

1. Przygotowanie sali operacyjnej, sprzętu i aparatury medycznej, pakietów z bielizną operacyjną i materiałem dodatkowym do zabiegów operacyjnych. 

2. Przygotowanie zestawu do mycia pola operacyjnego. 

3. Przygotowanie instrumentarium odpowiedniego do przeprowadzenia poszczególnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej. 

4. Współuczestniczenie w przyjęciu pacjenta na salę operacyjną, w jego ułożeniu na stole operacyjnym w zależności od wykonywanego zabiegu operacyjnego i zabezpieczenie go przed ewentualnymi upadkami, urazami i oparzeniami. 

5. Instrumentowanie do zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej. 

6. Asystowanie pielęgniarce operacyjnej instrumentującej do różnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej. 

7. Nadzorowanie jałowości pola operacyjnego i współuczestniczenie w zaopatrzeniu rany operacyjnej i zabezpieczeniu drenów. 

8. Kontrolowanie zgodności narzędzi i materiału dodatkowego przed i po zamknięciu jam ciała. 

9. Zabezpieczenie i przekazanie pobranego materiału biologicznego do badań i przestrzeganie procedur postępowania z materiałem biologicznym przeznaczonym do utylizacji. 

10. Przygotowanie instrumentarium i sprzętu do mycia, dezynfekcji i sterylizacji w zależności od zastosowanych technik i metod. 

11. Dobór i przygotowanie preparatów dezynfekcyjnych z uwzględnieniem technik i metod dezynfekcji oraz rodzaju wyrobu medycznego. 

12. Pakowanie i pakietowanie instrumentarium oraz sprzętu w zależności od zastosowanej metody sterylizacji. 

13. Nadzorowanie pracy personelu bloku operacyjnego w zakresie znajomości i realizacji procedur higienicznych. 

14. Prowadzenie dokumentacji medycznej zgodnie z obowiązującymi regulacjami. 

15. Zarządzanie ryzykiem zdarzeń niepożądanych w bloku operacyjnym i monitorowanie tych zdarzeń. 

16. Zarządzanie jakością opieki okołooperacyjnej w praktyce pielęgniarstwa operacyjnego 

17. Wdrażanie wiedzy naukowej do praktyki pielęgniarki operacyjnej.

Literatura

1. Gertraud Luce – Wunderle, Anita Debrand – Passard: Pielęgniarstwo operacyjne
2. Maria Ciuruś: Pielęgniarstwo operacyjne
3. Ewa Grabowska: Magazyn Pielęgniarki Operacyjnej
4. Międzynarodowa karta charakterystyki zagrożeń zawodowych
   http://archiwum.ciop.pl/10928.html
5. Jakie cechy powinna posiadać pielęgniarka? http://praca-
   pielegniarka.eu/2017/04/04/jakie-cechy-powinna-posiadac-pielegniarka/
6. Blog „Pielęgniarką być”: Pielęgniarka operacyjna – zawód i specjalność
   http://pielegniarkabyc.pl/blog/2017/02/16/pielegniarka-operacyjna-zawod-specjalnosc/
7. Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych: Program szkolenia
   specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek
   http://www.ckppip.edu.pl/uploads/docs/Programy_ksztalcenia/Szkolenia%20specjaliz acyjne_1/Piel%C4%99gniarstwo%20operacyjne.pdf