Cz. VI.
Linki do poprzednich części:
Cz.I Cz. II Cz.III Cz. IV Cz.V
- WYBRANE WIELKIE ZESPOŁY GERIATRYCZNE
Występowanie depresji wśród osób w wieku podeszłym
Depresja jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym u osób starszych.
Cechą charakterystyczną zaburzeń nastroju w tej grupie społecznej jest duża zmienność objawów oraz współistnienie objawów depresji i otępienia. Szacuje się, że w Polsce kliniczne objawy tego schorzenia występują u ponad 29% osób w wieku powyżej 65 lat. Choć nadal częstym zjawiskiem jest nierozpoznanie tej choroby u osób w wieku podeszłym, najczęściej depresję diagnozuje się u chorych objętych długoterminową opieką stacjonarną.
Według klasyfikacji ICD-10 w kryteriach rozpoznania depresji wyróżnia się dwie grupy objawów: podstawowe i dodatkowe.
Do objawów podstawowych zalicza się:
- obniżony napęd psychoruchowy prowadzący do zwiększonej męczliwości i zmniejszonej aktywności,
- utratę zainteresowań,
- brak zdolności do cieszenia się oraz
- obniżenie nastroju.
Objawami dodatkowymi są:
- zmniejszenie zdolności koncentracji i skupienia uwagi,
- niska samoocena, jak również brak wiary we własne możliwości,
- pesymistyczny obraz przyszłości,
- myśli i zachowania suicydalne,
- występowanie zaburzeń snu, zmniejszenie apetytu.
Aby zdiagnozować epizod depresyjny, należy rozpoznać co najmniej dwa objawy podstawowe oraz dwa objawy dodatkowe występujące przez okres nie krótszy niż dwa tygodnie oraz stwierdzić ich negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie.
Powszechnie stosowanym narzędziem do rozpoznania depresji u osób w podeszłym wieku jest Geriatryczna Skala Oceny Depresji (GOD). Jest to kwestionariusz, który w pełnej wersji składa się z 30 pytań. Pytania odnoszą się do nastroju osoby badanej w ostatnich dwóch tygodniach. Gdy pacjent uzyska w teście od 0 do 10 punktów, nie stwierdza się depresji, wynik od 11 do 20 punktów świadczy o występowaniu łagodnej depresji, ciężką depresję diagnozuje się, gdy liczba punktów wynosi 21 lub więcej.
Występowanie objawów depresji u osób starszych często jest mylnie interpretowane i określane jako zmęczenie, osłabienie lub pogorszenie stanu ogólnego spowodowanego nasileniem dolegliwości wynikających z chorób somatycznych.
W komunikacji z chorym należy unikać sformułowań, takich jak: „stan emocjonalny” lub „nastrój”, gdyż mogą być one niezrozumiałe dla pacjenta w tym wieku. Ponadto osoby starsze wolą usprawiedliwiać swój stan samotnością, załamaniem związanym z utratą bliskiej osoby czy też nasileniem objawów somatycznych, gdyż boją się, że rozpoznanie depresji spowoduje lekceważenie ich skarg wynikających ze stanu zdrowia i sytuacji osobistej. Obawiają się również tego, że będą traktowani jako chorzy psychicznie a przez to stygmatyzowani w społeczeństwie.
Często depresję można podejrzewać na podstawie samego wyglądu i zachowania. Personel zakładu opiekuńczo-leczniczego powinien zwrócić szczególną uwagę na odmienne zachowanie chorego i zmianę w codziennych zwyczajach i rytuałach, do których osoby starsze przywiązują wielką wagę. Brak chęci do wyjścia z łóżka, niechęć do spotkania z innymi pacjentami, obojętność na to, co dzieje się wokół powinny być sygnałami alarmowymi. Zespół terapeutyczny powinien być wyczulony na takie sformułowania, jak: „jestem dla wszystkich ciężarem”, „nikt mnie nie potrzebuje”, „po co to robić, to i tak nic nie da”, które wskazują na obniżoną samoocenę oraz pesymistyczny obraz przyszłości.
Występują złożone związki pomiędzy depresją a charakterystyczną dla wieku podeszłego wielochorobowością. Dlatego myśląc o depresji u osób starszych, nie należy automatycznie interpretować takich objawów, jak: zmęczenie, zaburzenia snu czy też zmniejszenie apetytu jako symptomów depresji, gdy istnieją jasne przesłanki o związku tych objawów z chorobą somatyczną. Jednak z drugiej strony współwystępowanie depresji może mieć znaczący wpływ na obraz kliniczny patologii somatycznej a objawy mogą być nieproporcjonalnie większe od spodziewanych w danej jednostce chorobowej. Istotnym czynnikiem w rozpoznaniu zaburzeń nastroju jest ból. U chorych, którzy manifestują dolegliwości bólowe, częściej rozpoznaje się zaburzenia depresyjne.
W diagnozowaniu depresji istotnym elementem są zaburzenia snu. Badania dowodzą, że u pacjentów geriatrycznych zaburzenia snu są czynnikiem predysponującym do wystąpienia epizodu depresji. Zarówno bezsenność, jak i wzmożona senność w ciągu dnia, mają wpływ na występowanie objawów depresji.
Dawniej sądzono, że bezsenność i zaburzenia rytmu okołodobowego są wynikiem zmian miażdżycowych, dotyczących m.in. występujących w mózgu ośrodków snu. Obecnie uważa się, że bezsenność jest skutkiem współistniejącej depresji.
Wykazano również związek pomiędzy występowaniem otępienia a depresją. Depresja może być zarówno zwiastunem, czynnikiem ryzyka, jak i skutkiem demencji. Nawracające epizody depresji zwiększają ryzyko rozwoju otępienia naczyniopochodnego 3-krotnie a otępienia typu alzheimerowskiego 2-krotnie.
Warto zauważyć, że wzrost nasilenia objawów demencji powoduje zmniejszenie odsetka diagnozowania zaburzeń nastroju. Pogorszenie pamięci, problemy z koncentracją, apatia, zmniejszony napęd psychoruchowy mogą być zarówno objawami zaburzeń nastroju, jak również rozwijającej się demencji.
Istotnym elementem w pracy z osobą starszą z depresją jest ocena pojawienia się i nasilenia myśli samobójczych oraz ryzyka wystąpienia zachowań suicydalnych. Choć wraz z wiekiem występowanie myśli samobójczych zmniejsza się, skuteczność prób samobójczych jest zdecydowanie większa w porównaniu z populacją ogólną.
Zaburzenia nastroju są główną przyczyną występowania zamachów samobójczych w Polsce. Zła kondycja bio-psycho-społeczna, samotność, utrata partnera, zmiana rytmu dnia spowodowana brakiem aktywności zawodowej, pogorszenie statusu materialnego mogą być przyczyną poważnych kryzysów egzystencjalnych.
Powszechnie przeważa pogląd, że u osób młodych samobójstwo jest „wołaniem o pomoc”, zaś w odniesieniu do osób starszych jest „wołaniem o śmierć”. Badania dowodzą jednak, że osoby w podeszłym wieku chęć do dalszego życia manifestują w takim samym stopniu jak osoby młode.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), antagonisty receptorów adrenergicznych α2, inhibitory monoaminooksydazy (IMAO). W leczeniu preferuje się monoterapię. Dobierając lek, zwraca się uwagę na profil bezpieczeństwa oraz ryzyko wystąpienia interakcji z już przyjmowanymi lekami. Podczas stosowania leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI zwiększa się ryzyko wystąpienia krwawienia z przewodu pokarmowego, zwłaszcza gdy łączy się je z lekami z grupy NLPZ, doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi oraz lekami przeciwpłytkowymi.
Pozytywny wpływ na przebieg depresji mogą mieć aktywność fizyczna oraz psychoterapia.
Wykazano, że regularne ćwiczenia fizyczne zmniejszają nasilenie objawów choroby oraz wpływają na efektywność stosowanej farmakoterapii.
Określone formy psychoterapii również wykazują skuteczność. W leczeniu epizodu depresyjnego wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, interpersonalną oraz zorientowaną na rozwiązywanie problemów.
Mgr. Adam Łacek