Cz. VII
Linki do poprzednich części
Cz. I, cz. II, cz. III, cz. IV. cz. V, cz. VI.
Usprawnianie chorych w zakresie wyższych czynności nerwowych
Ogniskowe uszkodzenie mózgu dezorganizuje wiele czynności poznawczych, których rehabilitacja powinna znajdować się w kręgu zainteresowania odpowiednich terapeutów. Aktualnie istnieje wiele metod treningowych, które dotyczą funkcji językowych, obejmują także usprawnianie pamięci, spostrzegania, uwagi, myślenia, konstruowania, programowania i kontroli zachowania. Są to podstawowe zdolności, mające znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania człowieka [Seniów, Członkowska, 2003; Członkowska, 2001].
Podstawą stosowania technik neurorehabilitacji są doniesienia świadczące o możliwości remodelowania map korowych i połączeń w mózgu poprzez aktywność umysłową i fizyczną. Przeorganizowanie się synaptyczne, które jest podstawą uczenia się, stało się wykładnią zdolności mózgu do samonaprawy po udarze mózgu [Kinalski, 2008; Boguszewski, Jarosz, Włoszczak – Szubzda, Brzeziński, 2005].
W przypadku zaburzeń orientacji rolą pielęgniarki lub opiekuna jest pomoc w uaktualnieniu danych dotyczących osoby, jego otoczenia. Należy zwracać się do chorego po nazwisku lub imieniu, przypominać choremu, gdzie się znajduje, co się z nim dzieje, sprawdzać jego orientację, co do czasu, zwracać uwagę na niebezpieczeństwa w otoczeniu, zapobiegać perseweracjom [Wasilewski, 2007; Adamczyk, 2000].
W zaburzeniach myślenia występują trudności w abstrakcyjnym myśleniu, utrata zdolności do procesów myślowych, tj. analizy, syntezy i korelacji. Pielęgniarka powinna rozpoznawać i dostosowywać zadania myślowe do indywidualnych możliwości i potrzeb chorego, włączać pacjenta do grup terapii zajęciowej, zalecać czytanie, oglądanie telewizji, słuchanie radia, a później rozmawiać z nim na tematy w nich poruszane [Wasilewski, 2007; Adamczyk, 2000].
Zaburzenia pamięci wpływają na zdolność do współpracy w procesie rehabilitacji. Aby poprawić zdolności zapamiętywania można użyć mnemotechnik, polegających na przykład na podpowiadaniu pierwszej litery, pokazywaniu rysunku i kojarzeniu. Należy stosować zasadę „ucz i przypominaj”. Otoczenie pacjenta powinno wpływać stymulująco i poprawiać pamięć dotyczącą przyszłości, a także należy wyeliminować z niego stres i lęk [Wasilewski, 2007; Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
Postępowanie w przypadku chorego z agnozją polega na takim zorganizowaniu otoczenia, aby stymulować prawidłową percepcję, korygowaniu nieprawidłowej percepcji, zachęcaniu chorego do dotykania i patrzenia na części swojego ciała [Adamczyk, 2000].
W oddziaływaniach w stosunku do chorych z apraksją należy zwrócić szczególną uwagę na poprawę błędnych reakcji spostrzegania. Istnieje potrzeba minimalizowania epizodów perseweracji (powtarzania) poprzez podpowiadanie, uczenie, interwencję mającą na celu przerwanie nieprawidłowej czynności. Należy zachęcać chorego, aby poprzez dotykanie i nazywanie części własnego ciała oraz przestrzeni otaczającej go, poprzez manipulację przedmiotami, np. poprzez zapinanie guzików, stymulować różnymi bodźcami układ nerwowy. Trzeba zapobiegać urazom i samookaleczeniom [Wasilewski, 2007; Rożnowska, 2006; Adamczyk, 2000].
Poważnym problemem wynikającym z zaburzeń afatycznych lub dysartrycznych są zaburzenia komunikacji z innymi ludźmi. Nieprawidłowości w mowie werbalnej i pozawerbalnej stanowią trudność w prowadzeniu edukacji pacjenta. Do zadań pielęgniarki należy nawiązanie pozytywnych relacji z chorym, zidentyfikowanie problemów w komunikacji interpersonalnej oraz opracowanie pewnego systemu porozumiewania się z pacjentem. W kontaktach z pacjentem należy zachować spokój, okazywać zrozumienie, zainteresowanie jego sytuacją. Nie należy stresować go niezrozumiałymi dźwiękami, w razie potrzeby powtarzać przekazywane informacje. Ważne jest także wyrażenie aprobaty i nagradzanie za próbę współpracy i odnoszone sukcesy. Wstępnymi sposobami rozwiązania problemów z komunikacją może być czytanie z ust, używanie ekspresji twarzy i dotyku. Zapewnienie satysfakcjonującego porozumienia stanowi podstawę właściwej współpracy z pacjentem oraz zdobycia jego zaufania. Pielęgniarka powinna zachęcać chorego do używania różnych form komunikacji, wskazywać korzyści z prób porozumiewania się, a także eliminować czynniki wpływające niekorzystnie na wspólny kontakt [Pałka, Puchowska – Florek, 2007; Wasilewski, 2007; Rożnowska, 2006; Legwant, Kulińska, Janiszewski, Kaczmarzyk, 2004; Członkowska, 2001; Adamczyk, 2000].
Niemniej istotną kwestią jest powrót do sprawności w komunikacji osób po udarze mózgowym. Rehabilitacja osoby z afazją wymaga wspomagania psychoterapeutycznego. Stosowane są różne techniki i modele w psychoterapii: klasyczne i niewerbalne. Wielu autorów podaje pozytywny wpływ dotyku, który ma wpływ na interakcje werbalne, reakcje zbliżania się do innych oraz stosunek do personelu. Ważna w punktu widzenia reintegracji psychospołecznej chorych z afazją jest terapia skierowana na odbudowę efektywności komunikacji w naturalnych warunkach. Dobór komunikatów terapeutycznych jest uzależniony od potrzeb pacjenta, celu terapii, a także norm kulturowych i wspólnoty komunikacyjnej [Pąchalska, 1999].
W zależności od typu afazji należy wdrożyć różne postępowanie z chorym. Właściwa edukacja rodziny sprzyja rehabilitacji i ćwiczeniu czynności mówienia. W afazji motorycznej, gdy występują trudności z mówieniem, ważną rolę odgrywa usprawnianie percepcji nadawanego komunikatu. Do zadań słuchacza (np. członka rodziny) należy stworzenie osobie z afazją korzystnych warunków do wypowiedzi, podtrzymanie chęci nawiązania kontaktu przez chorego. Realizacja tego zadania jest możliwa poprzez spokojne, cierpliwe słuchanie, nie podpowiadanie słów, nie poprawianie źle artykułowanych słów w czasie wypowiedzi, lecz koncentrowanie się i nadążanie za treścią wypowiedzi, i dopiero po jej zakończeniu kilkakrotne powtórzenie poprawnego brzmienia słów. Ważne jest zwrócenie uwagi na mimikę twarzy, gesty. Nie powinno się krytykować, ponieważ chory ma pełną świadomość, iż mówi nieprawidłowo. Nie można dopuścić u chorego do lęku przed mówieniem, ani do zniechęcenia. Trzeba przełamywać tzw. „zablokowanie” wypowiedzi, przez podpowiadanie słów, i przerywać perseweracje, czyli powtarzanie sylab lub wyrazów [Pałka, Puchowska – Florek, 2007; Koc – Kozłowiec, 2005; Laidler, 2004 Adamczyk, 2000].
W afazji sensorycznej, gdy występują trudności w rozumieniu mowy, istotne jest zatem efektywne nadawanie komunikatu. Do zadań mówcy (np. członka rodziny) należy stworzenie warunków do swobodnej komunikacji, podtrzymywanie intencji komunikowania się u chorego z afazją. Można te zadania realizować poprzez unikanie mówienia do osoby wraz z innymi głośnymi rozmowami w tle, wolne, spokojne i wyraźne mówienie z uwzględnieniem frazowania i mniejszej liczby sylab, zastosowanie pytań, na które można odpowiedzieć „tak/nie”. Wypowiedzi należy wzmacniać gestem, mimiką, obrazem. Należy chwalić prawidłowe reakcje i wyrażać akceptację. Dodatkowe informacje, dostosowane do potrzeb i możliwości chorego, rodzina powinna uzyskać przed wypisem pacjenta z oddziału. Rodzina opiekująca się chorym powinna zorganizować czas wolny choremu z afazją, zachęcać do kontynuowania ćwiczeń w atmosferze życzliwości i zrozumienia. Aktywizowanie osoby z afazją można przeprowadzić poprzez wspólne czytanie czasopism, słuchanie radia itp. Zadaniem rodziny jest zachęcanie chorego do utrzymywania kontaktów społecznych, które były istotne przed chorobą, nie dopuszczać do izolowania [Pałka, Puchowska – Florek, 2007; Koc – Kozłowiec, 2005; Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
Istnieje wiele pomocy dla osób z zaburzeniami mowy dostępnych na rynku, począwszy od rysunków klawiatury, do komputerowych urządzeń, które posiadają gotowe zdania lub syntetyzujących mowę. Wymagają często odpowiednich umiejętności, choć bywają czasem mało użyteczne. Odpowiedniej porady w tej kwestii powinien udzielić logopeda [Laidler, 2004].
Program rehabilitacji społeczno – zawodowej powinien koncentrować się szczególnie na wypracowaniu umiejętności wykonywania podstawowych czynności życia codziennego, umiejętności samodzielnych prób porozumiewania się w naturalnych sytuacjach społecznych, umiejętności kontroli emocji i zachowania, umiejętności podejmowania odpowiedzialnych decyzji, umiejętności wykonywania dawnej lub nowej aktywności zawodowej, umiejętności spędzania wolnego czasu [Pąchalska, 1999].
Rehabilitacja osób po udarze niedokrwiennym mózgu z rozpoznanymi zaburzeniami emocjonalnymi polega na umiejętnym łączeniu usprawniania ruchowego, funkcjonalnego i poznawczego z psychoterapią. Może mieć ona charakter indywidualny lub grupowy. Ma na celu poprawę stanu emocjonalnego chorego i jego rodziny, zrozumienie psychologicznych i społecznych konsekwencji choroby, zaakceptowanie pacjenta w jego aktualnym stanie oraz podjęcie realistycznych celów i metod terapii [Kwolek, 2005; Członkowska, 2001].
Program usprawniania osoby z zespołem zaniedbywania połowiczego powinien być starannie i indywidualnie dobrany do jego potrzeb, uwzględniając charakter deficytów neuropsychologicznych oraz ruchowych. Problem pomniejszania lub nie zauważania faktu niedowładu lewej połowy ciała przy zespole zaniedbywania połowiczego, wpływa na niechęć pacjentów do fizjoterapii. Ważne jest zatem uświadomienie choremu jego deficytów [Głowacka, Seniów, Krawczyk, Chmielewski, 2001]. Mając do czynienia z pacjentem z zespołem zaniedbywania połowiczego należy zwracać jego uwagę na stronę uszkodzoną, trzeba pamiętać, aby każde czynności wykonywać od tej strony. Ma to na celu pobudzenie świadomości jej istnienia. Przekłada się to na odpowiednie układanie ciała i kończyn, przestawienie mebli, podchodzenie do chorego od strony uszkodzonej, dostarczanie jak największej ilości bodźców prowokujących śledzenie lewej strony przestrzeni osobowej i pozaosobowej. Istotne jest także podawanie informacji zwrotnej dotyczącej poprawności zachowań i podkreślenie błędów. Jest to bardzo ważne od samego początku postępowania z takim chorym [Laidler, 2004; Głowacka, Seniów, Krawczyk, Chmielewski, 2001]. Podczas procesu rehabilitacji osoby z zespołem zaniedbywania połowiczego należy zapewnić odpowiednie warunki ciszy, spokoju, braku pośpiechu, co ułatwia koncentrację uwagi. Praca terapeutyczna powinna mieć głównie indywidualny charakter. Warto włączyć do współpracy rodzinę lub opiekunów, gdyż pacjent może mieć trudności z samodzielnym wykonywaniem zalecanych ćwiczeń. Uwaga powinna być także zwrócona na właściwe ułożenie w łóżku, siadanie i zabezpieczenie kończyn górnych przed urazem, który może być wynikiem ignorowania niedowładnego barku [Głowacka, Seniów, Krawczyk, Chmielewski, 2001].
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Zapraszamy na kolejną część publikacji.
Z pracy magisterskiej wybrała Joanna Lewoniewska
Grafika: Canva