To koszt bliskiej interakcji i konfrontacji z cierpieniem.
Pracownicy ochrony zdrowia są szczególnie narażeni na stres w pracy i wypalenie zawodowe z racji pełnionych przez nich ról, polegających na bliskim kontakcie
z pacjentem, wymagają troski, zaangażowania osobistego oraz odpowiedzialnego kontaktowania się z pacjentem i jego rodziną.
Koszty bliskiej interakcji i konfrontacji z cierpieniem, ze śmiercią, z przewlekłym stresem mogą pojawić się szczególnie wówczas, gdy pielęgniarka nie jest w stanie radzić sobie z własnymi negatywnymi emocjami, zmęczeniem i obciążeniem – co doprowadza do wyczerpania emocjonalnego. Zaczyna się bronić przez dystansowanie, traktując pacjentów coraz bardziej przedmiotowo. Tak dochodzi do zjawiska zwanego depersonalizacją oraz pojawia się brak satysfakcji zawodowej, a także utrata zaangażowania w pracę.
Maslach (2007) zdefiniowała wypalenie zawodowe jako „zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób”.
Występuje tutaj triada objawów: zmęczenie emocjonalne i fizyczne – wynikające z intensywnego przeżywania problemów innych; cynizm i negatywny stosunek do innych – jako reakcja obronna przed zmęczeniem; poczucie niespełnienia zawodowego – objaw frustracji.
Wypalenie zawodowe można rozpatrywać w trzech wymiarach:
- Wyczerpanie emocjonalne: przyczyny to przepracowanie i konflikty personalne w miejscu pracy. Brakuje energii, aby stawić czoła następnym dniom i wyzwaniom oraz pomagać osobom w potrzebie.
- Depersonalizacja: odnosi się do bezdusznych, negatywnych reakcji na innych ludzi. Istnieje ryzyko, że zamieni się w dehumanizację.
- Obniżenie poczucia osiągnięć własnych: odnosi się do poczucia braku kompetencji i produktywności w pracy. Może wiązać się z depresją i niezdolnością do radzenia sobie z wymogami pracy, szczególnie, gdy brak wsparcia społecznego i możliwości rozwoju zawodowego.
Według koncepcji -niedopasowania, wypalenie zawodowe jest efektem nadmiernego obciążenia w pracy, brakiem kontroli i podejmowania decyzji, co do pełnionych ról, niedostatecznym wynagrodzeniem, brakiem sprawiedliwości i doświadczaniem konfliktów wartości.
- Zbyt duże obciążenie pracą, występuje, gdy pracownikowi przydziela się zbyt dużą ilość zadań w jednym czasie, lub są one zbyt złożone, lub gdy nie ma wystarczających środków do wykonania zadań. Sytuacja taka występuje również, gdy brakuje personelu lub gdy pracownik rezygnuje z przysługującej mu przerwy w pracy. Przedłużająca się sytuacja prowadzi do chronicznego przemęczenia, co uniemożliwia mu odzyskanie sił i powrót do równowagi.
- Brak kontroli i współdecydowania, występuje, gdy pracownik nie może samodzielnie wybrać rozwiązania problemów, związanych z wykonywaną przez siebie pracą. Także sztywne przestrzeganie narzuconych zasad i ciągły nadzór przełożonych ogranicza pracownika. Praca w ciągłym pośpiechu i chaosie powoduje schematyczne wykonywanie zadań. Praca polegająca na wykonywaniu poleceń innych, brak autonomii, brak nagród za osiągane sukcesy, powoduje poczucie niesprawiedliwości.
- Brak sprawiedliwości, występuje w organizacji, w której brak określonych reguł, norm i zasad funkcjonowania. Może przybierać formę nierównego traktowania pracowników, niesprawiedliwego podziału obowiązków, przydzielania nagród, oceny pracownika. Powoduje to narastanie poczucia krzywdy.
- Rozpad wspólnoty następuje, gdy konflikty między pracownikami są nie rozwiązywane, nawarstwiają się, występują uczucia wrogości i braku wzajemnego zaufania. Potęguje to stres, zwiększa się podejrzliwość, nieufność, a zmniejsza się możliwość wsparcia społecznego, które jest istotne w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu.
- Konflikt wartości występuje, gdy jest rozbieżność między wymogami stawianymi w pracy a osobistymi standardami. Jednostka może być nakłaniana do wykonywania nieetycznych działań, bądź zachowań (np. kłamstwa, oszustwa, unikanie mówienia prawdy). Dotyczy też sytuacji, gdy pracownik zmuszany jest do wykonywania działań niezgodnych z jego kwalifikacjami lub wykraczających poza obowiązki zawodowe.
- Niedostateczne wynagrodzenie oznacza nie tylko niską gratyfikację finansową za pracę, jak również brak uznania, pochwały, niski prestiż zawodu, deprecjonowanie znaczenia wykonanego zadania, jak i samego pracownika. Również w tej kategorii są zachowania, gdy sam pracownik umniejsza swoje dokonania, pozbawia się poczucia dumy i satysfakcji z własnych osiągnięć, gdyż taka postawa może wynikać z niskiego poczucia wartości.
Czynnikami wpływającymi na występowanie wypalenia zawodowego wg Schaufeli i Enzmann są:
• Silna motywacja. Znacznie częściej syndrom ten dotyka osób, które cechują się silną motywacją, ambitnych, o wysokich aspiracjach, entuzjastycznych i zaangażowanych w pracę.
• Trudne warunki pracy.
• Nieskuteczne strategie zaradcze. Prowadzą do niekorzystnych dla jednostki skutków: utrata zdrowia, depresyjność, niska samoocena; oraz dla organizacji: absencja, spadek wydajności i jakości pracy.
Zachowania pracowników sprzyjające występowaniu wypalenia zawodowego:
• Nadmierne poświęcania się pracy i nie przywiązywanie uwagi do należytego odpoczynku – praca nadrzędną wartością.
• Nadmierne poświęcenie się pracy, jako kompensacja niezadawalającego życia osobistego, powodujące wyparcie problemów, lecz nie rozwiązywanie ich.
• Nadmiernie poświęcenie się pracy, jako wyraz przekonania, że jest się jedyną kompetentną i niezastąpioną osobą – prowadzi do konfliktów w zespole.
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Bibliografia
- Maslach C.: Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowej. [W:] H. Sęk. (red.): Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, 13-31.
- Okun B.: Skuteczna pomoc psychologiczna, Warszawa 2002, Instytut Psychologii Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
- Schaufeli W., Enzmann D.: The burnout companion to study and practice: A Critical Analysis, 1998, London, Taylor & Francis.
- Sęk H.: Uwarunkowania i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psychologii poznawczej [W:] H. Sęk (red.) Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, 2007, Wydawnictwo Naukowe PWN, 83-112.
- Tobiasz-Adamczyk B., Bajka J., Marmon G.: Wybrane elementy socjologii zawodów medycznych, Kraków, 1996, Collegium Medicum UJ.
- Wilczek-Różyczka E.: Wypalenie zawodowe a empatia u lekarzy i pielęgniarek, Kraków, 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Publikacje, przedruki, grafika do wykorzystania wyłącznie za zgodą Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe i zawsze z linkiem do materiału na naszej stronie.