WYSTĘPOWANIE WIELKICH ZESPOŁÓW GERIATRYCZNYCH NA PRZYKŁADZIE PACJENTÓW ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO
Kontynuujemy cykl „Prace z szuflady”, publikując wybrane fragmenty prac dyplomowych nadsyłanych do Stowarzyszenia Pielęgniarki Cyfrowe.
Cz. I.
Starzenie się społeczeństwa to zjawisko o charakterze globalnym, które stanowi ogromne wyzwanie zarówno dla opiekunów osób starszych żyjących w środowisku domowym, jak i zespołu terapeutycznego sprawującego opiekę nad seniorami w instytucjach opieki długoterminowej. Występowanie oraz oddziaływanie na siebie takich czynników, jak: zmniejszenie rezerwy czynnościowej organizmu, pogorszenie funkcjonowania poszczególnych układów, wielochorobowość oraz powikłania wynikające z polipragmazji wpływają na stopniowe pogorszenie funkcjonowania osoby starszej w aspekcie bio-psycho-społecznym.
Następstwem przewlekłych, wieloprzyczynowych i złożonych procesów zachodzących w organizmie osoby starszej jest występowanie wielkich zespołów geriatrycznych. Zespoły otępienne, zaburzenia nastroju, upośledzenie funkcji zwieraczy, niedożywienie czy też upadki są problemami zdrowotnymi, które mogą dotykać osoby starsze. Problemy te zwiększają zależność od osób drugich oraz prowadzą do instytucjonalizacji opieki.
Celem niniejszej pracy jest zwrócenie uwagi na wieloprzyczynowość oraz oddziaływanie na siebie wielkich zespołów geriatrycznych. W opiece nad chorym
w wieku podeszłym wymaga się od zespołu terapeutycznego podejścia holistycznego. Złożoność czynników prowadzących do wystąpienia problemów zdrowotnych u osób w starszym wieku powoduje, że ich dysfunkcje mogą zostać mylnie zinterpretowane w efekcie prowadząc do pogłębienia niesprawności.
CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONOWANIA
ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO
Specyfika zakładu opiekuńczo-leczniczego
Zakład opiekuńczo-leczniczy (ZOL) to podmiot leczniczy, który jest jednym z sektorów opieki długoterminowej w Polsce. Zakład opiekuńczo-leczniczy to instytucja, która w swojej działalności ma określony pakiet świadczeń udzielanych osobom, których stan zdrowia uniemożliwia samodzielne funkcjonowanie w środowisku domowym. Zakres świadczeń opiekuńczych i pielęgnacyjnych udzielanych przez ZOL, to: świadczenia lekarskie i pielęgniarskie, leczenie farmakologiczne, rehabilitacja, terapia zajęciowa, badanie i terapia psychologiczna, leczenie dietetyczne, zapewnienie koniecznych konsultacji specjalistycznych, edukacja i poradnictwo zdrowotne. Zakłady opiekuńczo-lecznicze prowadzą całodobową działalność leczniczą o profilu ogólnym lub specjalistycznym, z podziałem na dzieci i młodzież oraz pacjentów dorosłych. Profile ogólne skierowane są dla osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych, a specjalistyczne są dedykowane chorym psychicznie, wentylowanym mechanicznie lub chorym na chorobę Alzheimera. Innymi jednostkami, które sprawują stacjonarną opiekę o charakterze długoterminowym są zakłady pielęgnacyjno – opiekuńcze (ZPO) oraz domy pomocy społecznej (DPS).
Pobyt pacjenta w ZOL może mieć charakter czasowy lub stały. W przypadku pobytu czasowego maksymalny okres przebywania w zakładzie opiekuńczo-leczniczym wynosi 6 miesięcy a przedłużenie czasu pobytu może odbyć się jedynie w medycznie uzasadnionych przypadkach oraz za zgodą Dyrektora Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Jeżeli pacjent jest skierowany na pobyt stały, należy co 30 dni dokonywać oceny jego samoobsługi za pomocą zmodyfikowanej skali Barthel.
Zakłady opiekuńczo-lecznicze są finansowane z budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) lecz pacjent ponosi koszty zakwaterowania i wyżywienia. Miesięczna opłata wynosi 250% najniższej emerytury, jednak kwota nie może być wyższa niż 70% miesięcznego dochodu pacjenta.
Kwalifikacja pacjenta do udzielania świadczeń w zakładzie opiekuńczo -leczniczym
Skierowanie do zakładu opiekuńczo-leczniczego wydaje lekarz ubezpieczenia zdrowotnego. Do skierowania należy dołączyć zaświadczenie lekarskie stwierdzające, iż osoba ubiegająca się o pobyt w ZOL wymaga całodobowej opieki specjalistycznej jak również wywiad pielęgniarski, w którym dokonuje się oceny poziomu samoopieki oraz rozpoznaje problemy pielęgnacyjne. Warunki skierowania pacjenta do zakładu opiekuńczo-leczniczego o profilu ogólnym:
- wymaga udzielania całodobowych świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych,
- wymaga kontynuacji leczenia niewymagającego hospitalizacji,
- rozpoznano u niego chorobę przewlekłą,
- ma znaczne deficyty w samoopiece,
- w zmodyfikowanej skali Barthel uzyskał od 0 do 40 punktów.
Do zakładu opiekuńczo-leczniczego o profilu ogólnym nie może być skierowana osoba, której podstawowym wskazaniem do pobytu jest trudna sytuacja socjalna, choroba nowotworowa w stopniu zaawansowanym, uzależnienie lub ostra faza choroby psychicznej. Osoba, która kwalifikuje się do domu pomocy społecznej również nie może być kierowana do ZOL. Od pacjentów, u których rozpoznano chorobę psychiczną wymaga się przedstawienia zaświadczenia od lekarza specjalisty psychiatry o braku przeciwwskazań do pobytu w ZOL.
Ocena stanu pacjenta za pomocą skal.
Aby dokonać całościowej analizy stanu pacjenta wykorzystuje się wystandaryzowane skale. Odnoszą się one do oceny poziomu samoopieki i funkcjonowania w życiu codziennym, określają ryzyko wystąpienia odleżyn, upadków lub niedożywienia. Są ważnym narzędziem w procesie kwalifikacji do pobytu w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, stanowią istotny element w monitorowaniu stanu chorego na przestrzeni czasu, służą do oceny podjętych działań terapeutycznych.
Jedną ze skal, wykorzystywanych do oceny samodzielności w codziennym życiu, jest skala ADL (ang. Activites of Daily Living). Odnosi się ona do takich czynności, jak: kąpiel, ubieranie się, toaleta, kontrolowanie zwieraczy, spożywanie posiłków i poruszanie się. Podobnym narzędziem badawczym jest skala Barthel, którą powszechnie stosuje się m.in. w procesie kwalifikacji do pobytu w ZOL. Składa się z 10 pytań dotyczących sprawności funkcjonalnej, a wynik 40 lub mniej punktów oznacza, że chory wymaga opieki w zakładzie opiekuńczo-leczniczym.
Krótki Kwestionariusz Oceny Stanu Odżywienia (ang. Mini Nutritional Assessment – MNA) to test, który służy do oceny ryzyka wystąpienia niedożywienia oraz określa wskaźnik masy ciała (niedożywienie, nadwaga, otyłość).
Ocenę równowagi i chodu dokonuje się za pomocą testu Tinetti. Im mniejsza ilość punktów uzyskanych podczas testu, tym większe ryzyko upadku. Popularnym narzędziem w ocenie ryzyka wystąpienia odleżyn jest skala Norton, w której określa się stan świadomości, zdolność do przemieszczania się i zmiany pozycji, czynność zwieraczy. Do oceny rany odleżynowej wykorzystuje się pięciostopniową skalę Torrance’a. Jest ona ważnym narzędziem w doborze sposobu leczenia odleżyny oraz dobrania odpowiedniego rodzaju opatrunku.
Geriatryczna Skala Oceny Depresji (GOD) to narzędzie, które służy do rozpoznania depresji u osób w wieku podeszłym. Składa się z 30 pytań odnoszących się do nastroju badanej osoby w ostatnich dwóch tygodniach. Do diagnostyki otępienia wykorzystuje się Krótką Skalę Oceny Stanu Psychicznego (ang. Mini-Mental State Examination, MMSE) oraz Test Rysowania Zegara.
Skład zespołu terapeutycznego
Warunkiem realizacji świadczeń w zakładzie opiekuńczo-leczniczym jest zapewnienie wymaganej liczby personelu oraz posiadanie przez niego odpowiednich kwalifikacji. W skład zespołu terapeutycznego, sprawującego opiekę nad pacjentem w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, wchodzą:
- Lekarz – specjalista w dziedzinie chorób wewnętrznych lub medycyny rodzinnej lub geriatrii; sprawuje nadzór nad przebiegiem leczenia, podejmuje decyzje w sprawie przyjęcia i wypisu pacjenta, zleca badania diagnostyczne i konsultacje specjalistyczne.
- Pielęgniarka – wykonuje świadczenia lecznicze, opiekuńcze, pielęgnacyjne, diagnostyczne i rehabilitacyjne; jest odpowiedzialna za organizację pracy i realizację planu opieki nad chorym. Każda pielęgniarka zobowiązana jest do ciągłego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych. Kształcenie podyplomowe, w którym efekty kształcenia odnoszą się do opieki długoterminowej, to liczne kursy specjalistyczne, kursy kwalifikacyjne, specjalizacje.
- Psycholog – magister psychologii lub specjalista psychologii klinicznej; formułuje diagnozę psychologiczną, podejmuje działania terapeutyczne zarówno indywidualne jak i grupowe, udziela wsparcia rodzinie chorego.
- Logopeda – realizuje świadczenia w oparciu o diagnozę neurologopedyczną, mające na celu zmniejszenie skutków utraty bądź zaburzeń mowy u osób po przebytych udarach niedokrwiennych lub krwotocznych.
- Fizjoterapeuta – ocenia sprawność fizyczną i funkcjonalną chorego, realizuje terapię, która ma na celu utrzymanie bądź poprawę sprawności fizycznej pacjenta, zachęca do aktywności fizycznej, wykonuje ćwiczenia bierne u chorych unieruchomionych.
- Terapeuta zajęciowy – jest odpowiedzialny za planowanie, organizowanie oraz prowadzenie pracy indywidualnej i grupowej z pacjentami, z wykorzystaniem różnych metod terapii, np.: arteterapii, ergoterapii, muzykoterapii czy też zajęć relaksacyjnych.
- Opiekun medyczny – świadczy usługi opiekuńcze i pielęgnacyjne. Zatrudnianie opiekunów medycznych nie jest obowiązkowe, stanowią oni jednak bardzo ważne ogniwo w prawidłowym funkcjonowaniu zakładów opiekuńczo-leczniczych. Jest to zawód pomocniczy dla personelu pielęgniarskiego, który przez braki kadrowe jest przeciążony pracą.
Mgr piel. Adam Łacek