15.02. obchodziliśmy Europejski Dzień Pielęgniarstwa Operacyjnego.
Dla wszystkich Pielęgniarek i Pielęgniarzy Operacyjnych nieustające najlepsze życzenia !
Dziś przypominamy kim jest pielęgniarka/pielęgniarz operacyjny, zwany instrumentariuszką/em.
Na wstępie krótka historia pielęgniarstwa operacyjnego autorstwa Pani Danuty Matyki zawarta w publikacji „Bezpieczna Praktyka Pielęgniarki Operacyjnej” wydanej przez Naczelną Radę Pielęgniarek i Położnych.
„Pielęgniarstwo operacyjne to specyficzna pielęgniarska dziedzina wiedzy i praktyki, czasem pojmowana jako subdziedzina pielęgniarstwa chirurgicznego. Pielęgniarki operacyjne stanowią najliczniejszą grupę zawodową na bloku operacyjnym, mają uprawnienia do pielęgniarskiej asysty do zabiegów operacyjnych różnych dyscyplin zabiegowych (w dziedzinie położnictwa i ginekologii na sali operacyjnej pracują również położne operacyjne). Historia pielęgniarstwa operacyjnego to część historii chirurgii. Pierwsze ślady zabiegów wykonywanych celowo u człowieka pochodzą z epoki paleolitu (w czaszce wykonywano otwór trepanacyjny – nie wiadomo, czy dla celów leczniczych, czy magicznych). W V wieku p.n.e. całość ówczesnej wiedzy Hipokrates zebrał w traktatach poświęconych chirurgii, w których przedstawił zasady wykonywania określonych zabiegów operacyjnych. Można je traktować jako pierwsze wytyczne działania sali operacyjnej. Do XVIII wieku dominowała wiedza pochodząca z dzieł Galena. Przedstawiał w nich m.in. zasady wykonywania zabiegów oraz potrzebne instrumentarium. W Średniowieczu chirurgia ograniczała się do leczenia ran, złamań, ropni. Cyrulicy mieli do pomocy zwykle przyuczoną osobę, ale nie stronili od magicznych zabiegów. Szpitale o wyższych standardach powstawały w krajach Wschodu (Bagdad, Damaszek, Kair), tam także były pierwsze sale operacyjne. W Europie podobną rolę spełniały przytułki, a następnie zakłady opiekuńcze prowadzone przez kościół. Najstarsze z nich to Hotel Dieu (Paryż) i Szpital Św. Bartłomieja (Londyn). Z czasem szpitale stopniowo zaczęły przechodzić w ręce władz świeckich i stały się miejscem leczenia chorych. Początków rozwoju specjalizacji pielęgniarstwa operacyjnego należy doszukiwać się w bardzo odległych czasach, wśród leczących kapłanek, kobiet, które musiały zajmować się rannymi współplemieńcami oraz wśród uczniów cyrulików, żon chirurgów i lekarzy. Pierwsze instrumentariuszki nie zawsze były pielęgniarkami, czasem były szkolone przez lekarzy chirurgów, a następnie – po odbyciu kursu – przystępowały do egzaminu państwowego i otrzymywały dyplom pielęgniarki. Taka sytuacja trwała do 1965 r., a była skutkiem braku pielęgniarek po II wojnie światowej. W 1955 r. ukazała się pierwsza polskojęzyczna publikacja omawiająca treści z pielęgniarstwa operacyjnego pt.: „Podręcznik dla instrumentariuszek”, wydany przez Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich w Warszawie. Był to podręcznik zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia dla uczniów średnich szkół medycznych pismem z dnia 5 października 1954 r. (Nr SS. II-2871/54). Jak dotąd jest to jedyny oficjalny podręcznik poruszający zagadnienia związane z pracą pielęgniarek w bloku operacyjnym. Kolejną publikacją było „Pielęgniarstwo operacyjne”, którego autorką jest Maria Ciuruś. W 1968 r. Ministerstwo Zdrowia wyodrębniło system specjalizacji, wśród których znalazło się pielęgniarstwo operacyjne (pozostałe specjalizacje to: pediatryczna, psychiatryczna, zachowawcza, środowiskowa, chirurgiczna). Pierwsze szkolenia były prowadzone przez Wojewódzkie Ośrodki Doskonalenia Kadr Medycznych, a programy nie były jednolite. Dopiero w 1995 r. Centrum Edukacji Medycznej podjęło próby opracowania programu kształcenia pielęgniarek operacyjnych. W 1998 r. utworzono w Warszawie Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, które zajęło się ujednoliceniem programów kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w Polsce. Program kształcenia nie obejmuje praktycznego przygotowania do pracy na stanowisku pielęgniarki operacyjnej. Kurs kwalifikacyjny i specjalizacja to jedyne podyplomowe szkolenia pozwalające poznać specyfikę pracy na bloku operacyjnym. Szkolenie warsztatowe to jedna z form nauczania pielęgniarek operacyjnych pozwalająca zdobyć kwalifikacje w zakresie wykonywania czynności instrumentalnych – łącząca trening i edukację. Najczęściej stosowaną formą była i jest nauka na stanowisku pracy prowadzona przez doświadczone pielęgniarki operacyjne, kursy, szkolenia zewnętrzne poprzez oddelegowanie do innych szpitali, samokształcenie. Przedstawiciele pielęgniarstwa operacyjnego w Polsce intensywnie starają się o właściwe miejsce ich profesji w systemie ochrony zdrowia, podejmując wiele działań w zakresie wymiany doświadczeń, kształcenia podyplomowego, badań naukowych i standaryzacji praktyk zawodowych. Efektem tych działań są „Standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego”. W chwili obecnej w naszym kraju działa kilka stowarzyszeń pielęgniarek operacyjnych: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek, Towarzystwo Pielęgniarek i Położnych Operacyjnych, Karkonoskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek oraz Stowarzyszenie Instrumentariuszek Ortopedycznych. Od lat działają również komisje ds. pielęgniarstwa operacyjnego przy okręgowych radach pielęgniarek i położnych. Organizacją o zasięgu europejskim jest EORNA (Europejskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Bloku Operacyjnego), od 2014 r. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek zostało członkiem EORNA. Pielęgniarstwo operacyjne jest bardzo dynamicznie zmieniającą i rozwijającą się dziedziną wiedzy. Wraz z nowymi technikami operacyjnymi wkraczają nowe urządzenia, instrumentarium, materiały szewne, implanty.”
Pielęgniarka operacyjna sprawuje całościową opiekę nad pacjentem podczas zabiegów operacyjnych.
Jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo procedur i czynności wykonywanych przy pacjencie, w szczególności wobec pacjentów operowanych w znieczuleniu ogólnym.
Wymaga to od pielęgniarki specjalnej uwagi, gdyż ci pacjenci są pozbawieni możliwości reakcji i obrony.
Pielęgniarka operacyjna musi zadbać o komfort pacjenta, np. poprzez odpowiednią temperaturę sali operacyjnej.
Powinna być w stanie bezbłędnie zabezpieczyć wszystkie indywidualne potrzeby pacjenta niezależnie od jego stanu świadomości.
Zakres obowiązków pielęgniarki operacyjnej obejmuje całościowe, samodzielne, fachowe, biegłe, planowe przygotowanie oraz instrumentowanie przy jego przeprowadzeniu i nadzorze.
Jej zadaniem jest zgromadzenie i przygotowanie potrzebnego sprzętu, urządzeń, narzędzi i materiałów jednorazowego użytku, aby zabieg operacyjny przebiegał w możliwie najbardziej optymalny sposób.
Jakość przeprowadzonej operacji zależy od odpowiedzialnej, profesjonalnej pracy oraz umiejętności zespołowego działania każdego zaangażowanego pracownika bloku operacyjnego.
Praca personelu bloku operacyjnego różni się znacząco od pracy w oddziale lub w otwartym lecznictwie, czy środowisku.
Podczas toku kształcenie nie ma wielu informacji przekazywanych dotyczących specyfiki pracy pielęgniarki operacyjnej.
Instrumentariuszką może zostać pielęgniarka po odpowiednim przeszkoleniu, jak również po ukończeniu kursu kwalifikacyjnego.
W zależności od rodzaju bloku operacyjnego – ogólnego (wieloprofilowy), czy specjalistycznego (w danej dziedzinie) – przeszkolenie trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy lub lat.
Jednocześnie, postęp w medycynie operacyjnej jest szybki, dlatego ważne jest bycie otwartym na nowe techniki operacyjne i samoedukację.
Pielęgniarki pracują zazwyczaj w zespole dwuosobowym – pielęgniarka instrumentująca (tzw. „czysta”) oraz pielęgniarka pomagająca (tzw. „brudna”). Ich zadania różnią się, lecz niezbędna jest ścisła współpraca.
Do zadań pielęgniarki instrumentującej należą zadania:
Przed zabiegiem:
- Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
- Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
- Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
- Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
- Przygotowanie siebie do zabiegu (mycie chirurgiczne rąk, dezynfekcja, jałowe założenie bielizny operacyjnej).
- Przygotowanie stolika z narzędziami: podręcznego, zwanego Mayo, oraz dodatkowego, rozpakowanie jałowych narzędzi, kontrola wskaźników sterylizacji.
- Przygotowanie jałowego sprzętu i materiałów niezbędnych do zabiegu, kontrola.
- Jałowe ubranie zespołu operacyjnego.
- Po dezynfekcji pola operacyjnego, pomoc przy jego obłożeniu.
- Podłączenie niezbędnego sprzętu, np. ssak, koagulacja, wiertarka.
- Umieszczenie stolika z narzędziami.
Śródoperacyjnie:
- Instrumentowanie do zabiegów, dostosowane do etapu i sytuacji podczas zabiegu.
- Wyrzucanie i liczenie materiałów gazowych do tamowania krwawienia.
- Podawanie roztworów do płukania jam ciała.
- Wydawanie preparatów do badania, opisanie preparatu przed przekazaniem personelowi pomagającemu.
- Podawanie leków lub środków kontrastujących.
- Komunikacja z personelem pomagającym, zespołem operacyjnym i anestezjologicznym.
- Sprawdzanie kompletności zestawów narzędzi i materiału jednorazowego po zabiegu: ilościowa i jakościowa.
- Podawanie jałowego opatrunku.
Po operacji:
- Odłączenie urządzeń.
- Usuwanie narzędzi i materiałów: ostre przedmioty wkłada się do specjalnych pojemników.
- Usuwanie obłożenia.
- Przygotowanie narzędzi do wstępnej dezynfekcji.
- Usuwanie bielizny operacyjnej i rękawiczek chirurgicznych.
Do zadań pielęgniarki pomagającej należy:
Przed operacją:
- Przygotowanie stołu operacyjnego, środków pomocniczych.
- Przygotowanie pojemników z narzędziami chirurgicznymi w zależności od rozpoznania i planowanej operacji, jej zakresu i specyfiki.
- Przygotowanie dodatkowych jałowych materiałów: obłożenia pola operacyjnego, fartuchów, rękawic, gazy, nici chirurgicznych, ssaków, drenów, opatrunków, itp.
- Przygotowanie innych niezbędnych urządzeń i sprzętów.
- Przygotowanie ewentualnych implantów i leków.
- Pomoc instrumentariuszce przy ubieraniu jałowego fartucha.
- Rozpakowywanie jałowych zestawów i opakowań z narzędziami i materiałami, roztworów do płukania, środków dezynfekcyjnych i leków.
- Prowadzenie dokumentacji operacyjnej (protokół pielęgniarki operacyjnej).
- Po ułożeniu przez lekarza pacjenta na stole – zamocowanie elektrody neutralnej.
- Ustawienie lampy operacyjnej.
- Obsługa stołu operacyjnego.
- Informowanie zespołu operacyjnego.
- Pomoc w zakładaniu jałowej bielizny zespołowi.
- Pomoc przy obłożeniu pola operacyjnego.
- Włączenie urządzeń, np. ssaka, diatermii, wiertarki.
Śródoperacyjnie:
- Pomoc w zależności od okoliczności i etapu zabiegu.
- Uporządkowanie zużytych materiałów: serwet, chust i gazików, kontrolowanie ich ilości – ocena krwawienia i utraty krwi.
- Odebranie i zabezpieczenie materiału do badania histopatologicznego.
- Obserwacja i opieka nad pacjentem.
- Kontrola zużytych materiałów.
Po operacji:
- Pomoc w zakładaniu opatrunku, zabezpieczenie drenów.
- Usunięcie podpórek i zabezpieczeń pacjenta stosowanych do ułożenia pacjenta.
- Powiadomienie personelu pomocniczego.
- Oprócz zadań związanych bezpośrednio z przebiegiem operacji, pielęgniarki pracujące na bloku operacyjnym zajmują się również:
- Prowadzeniem dokumentacji w wersji papierowej i elektronicznej, sporządzanie raportów z dyżurów, prowadzenie statystyk odnośnie ilości i czasu trwania zabiegów.
- Wypisywanie listy i sprawdzenie poprawności preparatów do badania histopatologicznego.
- Sprawdzanie terminów ważności narzędzi i materiałów jednorazowych.
- Sprawdzanie gotowości sal operacyjnych, uzupełnianie braków, rozpakowywanie zapasów do magazynków, zgłaszanie zapotrzebowania na materiały i narzędzia.
- Dbanie o przestrzeganie i wdrażanie prawa, algorytmów, procedur dotyczących pracy bloku, leków, norm jakości, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony danych osobowych.
- Gdy szpital nie posiada centralnej sterylizatorni, również przygotowanie zestawów i sterylizowanie narzędzi.
Jakie cechy powinna mieć dobra pielęgniarka operacyjna?
Oprócz wiedzy typowo medycznej (anatomii, fizjologii, patofizjologii, przebiegu zabiegów operacyjnych w zależności od posiadanych kwalifikacji – różne dziedziny zabiegowe), powinna również posiadać pewne cechy charakteru oraz psychofizyczne.
Pielęgniarka operacyjna musi być cierpliwa, dokładna i odpowiedzialna za siebie i zespół. Ponieważ jest to praca z ludźmi musi posiadać także umiejętność nawiązywania kontaktów oraz postępowania z ludźmi, komunikatywność.
Cierpliwość, opanowanie, spokój oraz odporność emocjonalna to kolejne cechy niezbędne na tym stanowisku, bowiem praca z pacjentami oraz operatorami nie należy do łatwych.
Oprócz tego, że powinna być ciepła i sympatyczna, to z drugiej strony musi być również stanowcza, zdecydowana i w pewnym stopniu odporna na cierpienie ludzkie.
W zależności od specjalizacji, praca na bloku operacyjnym bywa dość ciężką pracą fizyczną, dlatego też wymagana jest od niej spora siła fizyczna i wytrzymałość. Do tego dochodzą jeszcze rozwinięte zdolności manualne, umiejętność przystosowania się do okoliczności.
Pielęgniarka operacyjna musi cechować się dużą zdolnością koncentracji uwagi, a zarazem jej podzielnością. Pomocna jest także dobra pamięć, zdolność logicznego myślenia i wnikliwej obserwacji oraz wyobraźnia i szybki refleks. Ważna jest umiejętność akceptowania zmian, łatwość wyjaśniania wątpliwości i łatwość realizacji zleceń. Pogodne podejście do życia ułatwia pracę.
Jakie zagrożenia czekają w pracy na bloku operacyjnym?
- Czynniki powodujące wypadki
- Prąd elektryczny – możliwość porażenia.
- Gorące powierzchnie, gazy i ciecze – możliwość poparzeń.
- Igły, ostre narzędzia, krawędzie, stłuczone szkło – możliwość urazów i zranień.
- Praca związana z przenoszeniem pacjentów – możliwość urazów, upadków.
- Rozpryskujące cząstki w czasie zabiegów – możliwość urazu oczu.
Czynniki fizyczne
- Promieniowanie jonizujące – możliwość napromieniowania.
- Promieniowanie ultrafioletowe–możliwość uszkodzenia skóry i oczu.
- Promieniowanie laserowe – możliwość napromieniowania.
Czynniki chemiczne i pyły
- Substancje chemiczne, tj. detergenty, środki dezynfekujące, leki – możliwość chorób skóry i dróg oddechowych.
- Gazy anestetyczne – możliwość zatrucia.
- Rękawice lateksowe i inne elementy z gumy – możliwość uczulenia.
Czynniki biologiczne
- Mikroorganizmy chorobotwórcze, kontakt z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami, możliwość chorób zakaźnych, np. HCV, WZW B, HIV itd.
Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy.
- Wielogodzinna praca w wymuszonej pozycji ciała, zwłaszcza stojącej, przenoszenie pacjentów – przeciążenia układu ruchowego mięśniowo-szkieletowego, żylaki kończyn dolnych.
- Wykonywanie powtarzalnych czynności manualnych – przeciążenia układu ruchu.
- Praca zmianowa (praca w nocy i w święta), długie godziny pracy, czasem nienormowany czas pracy w warunkach zagrożenia życia i zdrowia pacjenta – możliwość stresu psychicznego, problemów rodzinnych i objawów „wypalenia zawodowego”
- Praca z tzw. „trudnym chirurgiem” – możliwość stresu psychicznego.
Mimo dużego obciążenia psychicznego oraz fizycznego, pracy zmianowej bycie pielęgniarką operacyjną daje dużo satysfakcji. Niektórzy mówią, że można tę dziedzinę pielęgniarstwa pokochać lub znienawidzić. Jednak w większości pielęgniarek pracujących z pasją mówi, że nie zamieniłyby pracy na bloku na żaden inny oddział.
WYKAZ ZADAŃ ZAWODOWYCH, DO KTÓRYCH JEST UPRAWNIONA PIELĘGNIARKA PO UKOŃCZENIU SZKOLENIA SPECJALIZACYJNEGO W DZIEDZNIE PIELĘGNIARSTWA OPERACYJNEGO DLA PIELĘGNIAREK
1. Przygotowanie sali operacyjnej, sprzętu i aparatury medycznej, pakietów z bielizną operacyjną i materiałem dodatkowym do zabiegów operacyjnych.
2. Przygotowanie zestawu do mycia pola operacyjnego.
3. Przygotowanie instrumentarium odpowiedniego do przeprowadzenia poszczególnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.
4. Współuczestniczenie w przyjęciu pacjenta na salę operacyjną, w jego ułożeniu na stole operacyjnym w zależności od wykonywanego zabiegu operacyjnego i zabezpieczenie go przed ewentualnymi upadkami, urazami i oparzeniami.
5. Instrumentowanie do zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.
6. Asystowanie pielęgniarce operacyjnej instrumentującej do różnych zabiegów operacyjnych wykonywanych w chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, w neurochirurgii, w ginekologii i położnictwie, w ortopedii i traumatologii, w urologii, w kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, w torakochirurgii, w chirurgii naczyniowej, w otorynolaryngologii, w chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, w transplantologii i w chirurgii dziecięcej.
7. Nadzorowanie jałowości pola operacyjnego i współuczestniczenie w zaopatrzeniu rany operacyjnej i zabezpieczeniu drenów.
8. Kontrolowanie zgodności narzędzi i materiału dodatkowego przed i po zamknięciu jam ciała.
9. Zabezpieczenie i przekazanie pobranego materiału biologicznego do badań i przestrzeganie procedur postępowania z materiałem biologicznym przeznaczonym do utylizacji.
10. Przygotowanie instrumentarium i sprzętu do mycia, dezynfekcji i sterylizacji w zależności od zastosowanych technik i metod.
11. Dobór i przygotowanie preparatów dezynfekcyjnych z uwzględnieniem technik i metod dezynfekcji oraz rodzaju wyrobu medycznego.
12. Pakowanie i pakietowanie instrumentarium oraz sprzętu w zależności od zastosowanej metody sterylizacji.
13. Nadzorowanie pracy personelu bloku operacyjnego w zakresie znajomości i realizacji procedur higienicznych.
14. Prowadzenie dokumentacji medycznej zgodnie z obowiązującymi regulacjami.
15. Zarządzanie ryzykiem zdarzeń niepożądanych w bloku operacyjnym i monitorowanie tych zdarzeń.
16. Zarządzanie jakością opieki okołooperacyjnej w praktyce pielęgniarstwa operacyjnego
17. Wdrażanie wiedzy naukowej do praktyki pielęgniarki operacyjnej.
Stowarzyszenie Pielęgniarki Cyfrowe
Literatura:
Gertraud Luce – Wunderle, Anita Debrand – Passard: Pielęgniarstwo operacyjne
Maria Ciuruś: Pielęgniarstwo operacyjne
Ewa Grabowska: Magazyn Pielęgniarki Operacyjnej
Międzynarodowa karta charakterystyki zagrożeń zawodowych
http://archiwum.ciop.pl/10928.html
Jakie cechy powinna posiadać pielęgniarka? http://praca-
pielegniarka.eu/2017/04/04/jakie-cechy-powinna-posiadac-pielegniarka/
Blog „Pielęgniarką być”: Pielęgniarka operacyjna – zawód i specjalność
http://pielegniarkabyc.pl/blog/2017/02/16/pielegniarka-operacyjna-zawod-specjalnosc/
Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych: Program szkolenia
specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek
http://www.ckppip.edu.pl/uploads/docs/Programy_ksztalcenia/Szkolenia%20specjaliz acyjne_1/Piel%C4%99gniarstwo%20operacyjne.pdf