CZ. IX
Poprzednie części: cz. I, cz. II, cz. III, cz. IV, cz. V, cz. VI, cz. VII, cz. VIII.
Charakterystyka modelu opieki nieprofesjonalnej
Cz. I
Edukacja rodziny pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu
W polskim społeczeństwie wiedza na temat udaru mózgu jest niewystarczająca, a stopień edukacji medycznej występuje wciąż na niskim poziomie.
Edukacja rodziny lub opiekunów chorych z utrwaloną niepełnosprawnością poudarową, zaburzeniami funkcji poznawczych, mowy obejmuje wyjaśnienie zakresu i konsekwencji trwałych deficytów neurologicznych występujących u chorego, naukę czynności pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych. Należy także przeprowadzić instruktaż dotyczący przygotowania i adaptacji mieszkania, wyposażenia rehabilitacyjnego. Ważne jest wskazanie możliwości uzyskania wsparcia instytucjonalnego z opieki
społecznej, od pielęgniarki środowiskowej, organizacji kościelnych czy pomocy psychologicznej.
Istotne jest motywowanie i wskazanie konieczności rehabilitacji w warunkach domowych oraz sposobów jej prowadzenia [Kozera, 2007; Adamczyk, 2001].
Wśród metod prowadzenia edukacji prozdrowotnej należy wymienić:
– bezpośrednią rozmowę lekarza lub pielęgniarki z rodziną,
– dostarczenie publikacji informacyjnych (prasa, broszury) oraz
– prowadzenie programów szkoleniowych, które obecnie dostępne są tylko w niektórych ośrodkach w Polsce.
Innymi sposobami jest prowadzenie edukacji przez środki masowego przekazu, tj. przez programy telewizyjne, radio, witryny internetowe, a także upowszechnianie krótkich haseł wyjaśniających istotę udaru mózgu, jego leczenia i profilaktyki, tj. „atak mózgu” czy „czas to mózg” [Kozera, 2007; Adamczyk, 2001].
W zakresie nadciśnienia tętniczego edukacja prozdrowotna obejmuje:
– wskazanie konieczności kontroli ciśnienia tętniczego i odpowiedniej, regularnej terapii
hipotensyjnej;
– naukę norm oceny skuteczności leczenia; naukę wykonywania pomiarów ciśnienia i prowadzenia dzienniczka,
– wskazanie konieczności regularnej kontroli lekarskiej i umiejętności rozpoznawania sytuacji wymagających wizyty u specjalisty;
– unikanie preparatów działających gwałtownie [Kozera, 2007; Adamczyk, 2000].
Edukacja rodziny pacjentów z cukrzycą dotyczy:
– wskazania szkodliwości nadmiernych wahań glikemii oraz niedopuszczanie do hipoglikemii;
– utrzymania prawidłowych stężeń glukozy we krwi; zastosowania odpowiedniej diety i wysiłku fizycznego;
– nauki samodzielnego pomiaru glikemii za pomocą glukometru [Kozera, 2007; Adamczyk, 2000].
W zakresie diety edukacja polega na:
– dostosowaniu dziennej porcji kalorii do zapotrzebowania energetycznego;
– uzupełnieniu niedoborów witaminowych i białkowych;
– rezygnacji z pokarmów zawierających tłuszcze zwierzęce i wprowadzenie do diety tłuszczów roślinnych i ryb;
– ograniczeniu dobowego spożycia soli;
– zwiększeniu ilości spożywanych owoców, warzyw i produktów bogatoresztkowych;
– włączeniu do diety produktów zawierających witaminę B6 i kwas foliowy;
– u osób z zaburzeniami połykania – podawaniu pokarmów półpłynnych lub karmienie przez sondę.
– Ważne jest także utrzymanie należnej masy ciała i konieczność zmniejszenia jej w przypadku chorych z nadwagą poprzez odpowiednią dietę, wysiłek fizyczny, metody farmakologiczne.
– W przypadku chorych z hiperlipidemią ważne jest ukazanie konieczności utrzymania
prawidłowych wartości cholesterolu, wyjaśnienie udziału hiperlipidemii w powstawaniu miażdżycy i udaru mózgu, omówienie roli tłuszczów roślinnych i zwierzęcych w diecie [Kozera, 2007; Adamczyk, 2001; Adamczyk, 2000].
W przypadku chorego uzależnionego od palenia tytoniu edukacja zdrowotna polega na:
– uświadomieniu choremu i jego rodzinie, że konieczne jest całkowite zaniechanie palenia, co zmniejsza ryzyko ponownego udaru, poprawia skuteczność leczenia hipotensyjnego, zwiększa odporność organizmu, zwalnia proces rozwoju miażdżycy.
– W przypadku udarowca dopuszczalne jest jedynie spożywanie alkoholu w niewielkich ilościach i zakaz jego nadużywania [Kozera, 2007; Adamczyk, 2000].
Edukacja zdrowotna dotycząca wysiłku fizycznego powinna obejmować:
– wskazanie konieczności stałej, regularnej aktywności ruchowej;
– promowanie ćwiczeń dynamicznych – biegania, pływania, jazdy na rowerze;
– wskazywanie korzyści wynikających aktywności (redukcja masy ciała, poprawa ciśnienia
tętniczego i glikemii, polepszenie ogólnego samopoczucia).
– Ważny jest indywidualne dobranie ćwiczeń do możliwości i potrzeb chorego [Kozera, 2007; Adamczyk, 2001; Adamczyk, 2000].
Należy podkreślić, iż u pacjentów z depresją, ważne jest zastosowanie odpowiedniej terapii, gdyż wpływa to korzystnie na poprawę efektywności rehabilitacji, poprawia stan ogólny i neurologiczny chorego oraz poprawia komfort i jakość życia [Kozera, 2007].
W miarę upływu czasu rodzina osoby po udarze mózgu akceptuje zaistniałą chorobą. Przed wypisem ze szpitala niezmiernie ważne są rozmowy prowadzone z rodziną, wyjaśniające jak radzić sobie z zaistniałą sytuacją. Znaczącą rolę może odegrać logopedy, który wskazuje sposoby porozumiewania się w chorym z afazją. Rodzina jest w stanie radzić sobie z chorym jej członkiem dopiero w miarę upływu czasu, wraz z nabywaniem doświadczenia [Pąchalska, 1999].
Przygotowanie mieszkania do przyjęcia osoby po udarze niedokrwiennym mózgu polega na:
– likwidacji barier architektonicznych, m.in. usunięcie progów, poszerzenie drzwi, budowa
podjazdów, instalacja windy;
– dostosowaniu pomieszczeń sanitarnych: założenie uchwytów przyściennych, podpór i
barierek, dostosowaniu sanitariatów i kabiny prysznicowej;
– przygotowaniu pokoju chorego poprzez ustawienie łóżka zapewniającego dostęp z obu stron, łóżko powinno mieć możliwość regulacji wezgłowia, zastosowaniu materaca przeciwodleżynowego, instalacji stolika przyłóżkowego [Kozera, 2007; Pałka, Puchowska – Florek, 2007; Adamczyk, 2001; Adamczyk, 2000; Majkowski, 1998].
Radzenie sobie z chorobą osoby najbliższej
Do głównych zadań opiekuna osoby po udarze niedokrwiennym mózgu należy regularny, ścisły kontakt z lekarzem prowadzącym – neurologiem, przestrzeganie terminów konsultacji specjalistycznych: internistycznych, kardiologicznych, diabetologicznych, u specjalisty rehabilitacji, a także prowadzenie leczenia i kontrolowanie parametrów laboratoryjnych według zaleceń lekarskich.
Obowiązkiem osoby opiekującej się chorym jest kontynuacja zabiegów pielęgnacyjnych we współpracy z pielęgniarką środowiskową i zapobieganie powikłaniom.
Zadaniem opiekuna jest kontynuowanie rehabilitacji ruchowej we współpracy z fizjoterapeutą, nadzorowanie i asystowanie w ćwiczeniach wykonywanych przez chorego, kontynuowanie rehabilitacji logopedycznej we współpracy z terapeutą zaburzeń mowy, ćwiczenie aparatu mowy, czytania i pisania z chorym.
Innym zadaniem opiekuna jest asystowanie choremu przy czynnościach możliwych do wykonania przez niego samego, zachęcanie do samodzielnego wykonywania czynności dnia codziennego.
Istotną powinnością i zadaniem jest wspieranie chorego w zaakceptowaniu nowej, trudnej sytuacji, zachęcanie do powrotu do zainteresowań sprzed choroby oraz rozwijaniu nowych, wspólne oglądanie telewizji, czytanie, słuchanie radia. Niebagatelne znaczenie ma umożliwienie osobie po udarze mózgu udziału w spotkaniach i uroczystościach rodzinnych, towarzyskich, wydarzeniach kulturalnych, a także ułatwienie wychodzenia z domu i podróżowania [Świerkocka – Miastkowska,
Biesek, 2007].
Stan po udarze mózgu stanowi źródło stresu w rodzinie, łączy się z koniecznością podjęcia przez osobę chorą i jej rodzinę zupełnie nowych zadań życiowych.
Stawiają one przed rodziną swoiste wyzwania, np. sprostanie opiece nad osobą niepełnosprawną. Innym źródłem stresu może być napięcie przeżywanie przez jednego z członków rodziny poza rodziną, np. w pracy, które są przenoszone na grunt rodzinny. Wiąże się to z poszukiwaniem wsparcia w środowisku rodzinnym. Zdarzają się także sytuacje, które są źródłem stresu dla całej rodziny, przeciążając jej system, np. bezrobocie, zmiana sytuacji ekonomicznej rodziny, dzieje się tak w przypadku, gdy osoba dotknięta udarem mózgu była głównym źródłem dochodów dla rodziny. Rodzina jako całość staje wtedy przed koniecznością znalezienia nowych sposobów radzenia sobie [Formański, 2004].
Przewlekły stan poudarowy może być odczuwany przez rodzinę lub opiekunów pacjenta jako sytuacja trudna. Można ją zaliczyć do tzw. wydarzeń zmiany życiowej. Oznacza długotrwały stan zaburzenia równowagi między wymaganiami otoczenia a kompetencjami jednostki. Dużym obciążeniem
psychicznym dla pacjenta i jego najbliższych jest utrata samodzielności, pogorszenie sytuacji ekonomicznej i społecznej, brak umiejętności radzenia sobie z chorym i udzielania mu niezbędnej pomocy. Często dochodzi do zerwania więzi rodzinnych i kontaktów z otoczeniem [Jaracz, Kozubski, 2006; Rutkowska, 2002; Majkowski, 1998].
Można także spotkać inne reakcje psychiczne na taką sytuację trudną, gdy rodzina lub opiekunowie przejawiają nadmierną opiekuńczość wobec chorego. Dochodzi wtedy do wyolbrzymiania problemów pacjenta, wyręczania go we wszystkich czynnościach, nie dopuszczając do sytuacji, gdy chory odczuwałby trudność. Takie postępowanie skutkuje utratą samodzielności przez pacjenta, odbiera motywację do usprawniania i podejmowania wysiłku, utratą wiary we własne możliwości. W dalszej perspektywie może prowadzić do uczucia przeciążenia członków rodziny, którzy sprawują opiekę
[Wawrzyniak, Wawrzyniak, 2006; Majkowski, 1998].
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Zapraszamy na ciąg dalszy.