Cz. VIII
Linki do poprzednich części:
Cz. I, cz. II, cz. III, cz. IV. cz. V, cz. VI, cz. VII, cz. VIII-1
Usprawnianie chorych w zakresie motorycznym
Cz. 2
Dalszym etapem usprawniania pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu jest nauka chodzenia. Wymaga ona pełnej kontroli procesów nerwowych oraz zaangażowania mięśni. Naukę można rozpocząć, gdy chory opanuje utrzymywanie równowagi dynamicznej w pozycji stojącej i robienie pojedynczych kroków. Pierwszy krok należy zawsze wykonywać nogą zdrową, aby wytłumić nieprawidłowe wzorce ruchowe. Możliwe jest wtedy utrzymanie równowagi na jednej nodze oraz prawidłowy balans środkiem ciężkości [Giemza, Ostrowska, Skolimowski, Szczepański, Barczyk, 2006; Malczewski, 2005; Laidler, 2004; Adamczyk, 2000]. Dalsze ćwiczenia powinny obejmować stawanie i chodzenie na boki, do tyłu, kroki z przeplataniem, chodzenie po dywanie, skręcanie. Jednocześnie powinno uczyć się wykonywać dodatkowe czynności, tj. otwieranie, przechodzenie i zamykanie drzwi, a także omijanie dużych przedmiotów. Na koniec uczy się chorego chodzić po powierzchniach szorstkich i nierównych (trawa, żwir) oraz niestabilnych (podłoga autobusu, ruchome schody) [Laidler, 2004]. Przy nauce chodzenia powinny asystować pielęgniarki, które pełnią rolę asekuratora i instruktora. Pomoc fizyczna powinna polegać na uzupełnianiu naturalnych reakcji podparcia. W dalszych etapach nauki chodzenia stopniowo wycofuje się pomoc fizyczną [Wasilewski, 2007; Giemza, Ostrowska, Skolimowski, Szczepański, Barczyk, 2006; Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
Usprawnianie kończyny górnej jest znacznie bardziej skomplikowaną czynnością. Do tego celu często stosowane są zabiegi fizykalne, a także inne metody usprawniania, włącznie z neurofizjologiczną [Malczewski, 2005]. Fizykoterapia jest elementem wspomagającym i ułatwiającym kinezyterapię. Stosowana jest elektroterapia, światłolecznictwo, kriostymulacja, ultradźwięki, impulsowe pole elektromagnetyczne oraz masaż [Kwolek, Drużbicki, Przysada, 2004].
Obwisła kończyna u osób z niedowładem połowiczym jest narażona na przeciążenia i poddawana ciągłym mikrourazom. Rozwój zespołu bolesnego barku może wiązać się także z wiekiem pacjenta. Działania profilaktyczne powinny być skierowane na umiejętne odciążenie i podtrzymanie porażonej kończyny górnej. Wymagają zastosowanie odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego, w postaci ortez, odpowiedniego temblaka, np. Itmana. Pojawiają się nowoczesne aparaty, pozwalające na czynnościowe oddziaływania, np. szyna odciążająca Aparent Activ, aparat Hemi – Flex. W zespołach bolesności barku można zastosować tzw. szynę odwodzącą, która odciąża staw i pozwala na utrwalenie zwiększonego zakresu ruchu uzyskanego przez odpowiednie ćwiczenia i zabiegi fizykalne [Gieremek, Cieśla, Kubacki, Rojczyk – Chmarek, 2008].
Badania nad aktywnością chorych po udarze niedokrwiennym mózgu dowodzą, iż większość czasu poza okresami terapii pacjenci spędzali sami, pogrążeniu w bezczynności, natomiast ich aktywność sprowadzała się do czasu prowadzenia fizjoterapii, która stanowiła niewielką część dnia. Ciekawym faktem jest to, że aktywność pacjentów była większa, gdy przebywali w towarzystwie terapeuty, podczas gdy byli sami, dwie trzecie czasu spędzali bezczynnie [Ada, Dean , Mackey, 2007].
Istnieje kilka sposobów zwiększania intensywności ćwiczeń. Jednym z nich jest grupowanie chorych o podobnych deficytach w klasy, które ćwiczą pod nadzorem. Przyczynia się to do efektywniejszego wykorzystania czasu, a także wymaga mniejszej liczby personelu. Innym efektywnym rozwiązaniem jest zastosowanie treningu okrężnego, który polega na tym, iż na stacjach treningowych wykonywane są określone zadania, przez określony czas, a potem następuje zmiana grupy ćwiczącej na danym stanowisku. Zastosowanie metody wymuszonego używania także sprzyja intensyfikacji fizjoterapii. Kolejnym sposobem jest zastosowanie techniki automodelowania z wykorzystaniem nagrań wideo. Na taśmie wideo zarejestrowane jest poprawnie wykonywane ćwiczenie oraz wskazówki do jego wykonywania, następnie chory wykonuje ćwiczenia obserwując film. Kontakt z terapeutą jest w formie telefonicznej lub osobisty w określonym odstępie czasu. Ta metoda jest szczególnie skuteczna dla pacjentów, którzy opuszczają ośrodki rehabilitacji i można ją zastosować w warunkach domowych. Jest formą zastąpienia indywidualnego nadzoru ze strony terapeuty, z wykorzystaniem nagrań wideo [Ada, Dean , Mackey, 2007].
Terapia zajęciowa jest ukierunkowana na naukę czynności dnia codziennego, m.in. spożywanie posiłków, toaletę, ubieranie się, udział w usprawnianiu mięśni zwieraczy, profilaktykę powikłań, na podstawie odzyskiwanych zdolności ruchowych [Rożnowska, 2006; Kwolek, 2005; Kwolek, Drużbicki, Przysada, 2004; Opara, 2002; Adamczyk, 2000]. Wpływa także na poprawę funkcji układu krwionośnego i oddechowego [Wasilewski, 2007]. Terapia zajęciowa ma także ogromne znaczenie psychoterapeutyczne i funkcjonalne. Łagodzi reakcje emocjonalne, doskonali funkcje, zwiększa aktywność i samodzielność chorego [Głowacka, Seniów, Krawczyk, Chmielewski, 2001; Majkowski, 1998].
Podczas wykonywania czynności higienicznych pomoc sprowadza się do asekuracji, instruowania, jednak czynności wykonywane są przez chorego. Przy ubieraniu pacjenta z niedowładem połowiczym wszystkie czynności należy zaczynać od słabszej strony. Wkładanie ubrań zaczyna się od porażonej kończyny, natomiast zdejmowania od kończyny sprawnej. Ubrania i obuwie powinny być tak dobrane, aby były zapinane na suwaki, rzepy, zatrzaski, co umożliwia łatwiejsze ich wkładanie i zdejmowanie. Istotne jest dostosowanie obuwia, które powinno być na gumowych, niskich obcasach, dobrze dopasowane i podpierające łuki stopy, np. obuwie ortopedyczne [Rożnowska, 2006; Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
W usprawnianiu czynności zwieraczy ćwiczenia należy rozpocząć jak najwcześniej, poprzez ćwiczenia mięśni dna miednicy. Ważne jest zapewnienie pomocy przy toalecie na każde życzenie pacjenta i zapewnienie lepszych warunków dla załatwienia swoich potrzeb, m.in. zastosowanie poręczy w toalecie, zapewnienie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniu, odpowiedniego ubrania. Należy dbać o regularność wypróżnień i zapobiegać zaparciom. Ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości płynów [Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
Zaopatrzenie ortopedyczne, tj. kule, laski, balkoniki, wózki, ma zastosowanie w zależności od potrzeb procesu rehabilitacji i chorego. Przydatność stosowania jest na bieżąco weryfikowana w trakcie usprawniania. Przed wypisaniem pacjenta do domu ocenia się ostateczne zapotrzebowanie i wystawia się wnioski o zaopatrzenie [Kwolek, 2005; Kwolek, Drużbicki, Przysada, 2004, Laidler, 2004; Adamczyk, 2000].
Adaptacja pomieszczeń, w których będzie przebywać osoba po udarze mózgu, jest niezbędnym elementem ułatwiającym poruszanie się i wykonywanie czynności samoobsługowych. Bardzo ważne jest zastosowanie udogodnień, należy dobrze je zaplanować i wykonać. Polegają one na umieszczeniu wzdłuż korytarza poręczy, uchwytów przy łóżku i w łazience, postawieniu stolika przyłóżkowego, dostosowaniu sedesu – podwyższenie go, jeśli jest to konieczne, przez zastosowanie nakładki, zastosowanie mat antypoślizgowych w wannie i na podłodze w łazience. Przy samodzielnym spożywaniu posiłków może być potrzebna łyżka z długą rączką. Dla osób korzystających z zaopatrzenia ortopedycznego trzeba dostosować mieszkanie, likwidując progi, poszerzając drzwi. Należy obniżyć szafki, półki, stoliki ze sprzętem, tak aby umożliwić choremu swobodny dostęp i wygodę korzystania z nich [Pałka, Puchowska – Florek, 2007; Adamczyk, 2000; Majkowski, 1998].
Powrót do środowiska zamieszkania jest dla niektórych chorych sprawdzianem samodzielności, ustaleniem zakresu zależności od innych. Dla rodziny lub opiekunów jest to praktyczny sprawdzian wiadomości z zakresu pomocy i opieki, którą należy zapewnić osobie po udarze mózgu. Ważne jest, aby rodzina nie zastępowała chorego w czynnościach, które może wykonywać samodzielnie [Majkowski, 1998].
Ważne jest włączenie w te czynności rodziny lub opiekunów już od samego początku, ułatwi im to przyswojenie sobie zasad i nauczy zwracać uwagę na każdą poprawę [Laidler, 2004]. Zainteresowanie, aktywność i współpraca członków rodziny ma niewątpliwie największy wpływ na los osoby po udarze mózgu. Omówienie z rodziną chorego problemów leczniczych, społecznych i zawodowych może przyczynić się do dobrej integracji osoby niepełnosprawnej w środowisku zamieszkania [Opara, 2002; Majkowski, 1998].
Zdarzają się jednak przypadki, gdy chory odrzuca pomoc ze strony bliskich lub nie posiada wcale rodziny. W takiej sytuacji ochotnicy, odpowiednio ukierunkowani przez profesjonalistów, mogą stanowić znaczącą pomoc, często zaprzyjaźniając się z osobą chorą. Stając się osobą bliską są w stanie udzielić jej odpowiedniego wsparcia [Pąchalska, 1999].
mgr piel. Ewelina Tymoszuk
Zapraszamy na kolejną część publikacji.
Z pracy magisterskiej wybrała Joanna Lewoniewska