Ocena procedury wyrażania świadomej zgody przez pacjentów na wykonywanie inwazyjnych zabiegów kardiologicznych
Praca magisterska
Autor: mgr pielęgniarstwa Renata Jakubik
Cz. III
Pojęcie i definicja zgody
Pojęcie zgody możemy spotkać w prawodawstwie większości państw, jak również w dokumentach międzynarodowych. Zgodę określa się jako „akt woli pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, swobodnie podjęty i wyrażony, po informacji udzielonej przed jego wykonaniem we wszystkich stadiach postępowania medycznego”.
W założeniach prawa cywilnego zgoda jest traktowana jako przejaw woli pacjenta, podobny do oświadczenia woli. Tak więc wykonanie procedury medycznej bez zgody pacjenta wiąże się z naruszeniem jego dóbr osobistych. Dobra te są przymiotami przysługującymi każdej osobie fizycznej niezależnie od wieku, statusu majątkowego czy też czynności prawnych i są nierozerwalnie związane z danym człowiekiem, nie można się ich zrzec czy przenieść na kogoś innego.
Definicji dóbr osobistych nie znajdziemy w żadnych normatywach, ale art. 23 Kodeksu cywilnego wymienia te wartości, i zalicza do nich m.in. wolność, zdrowie, nietykalność, wizerunek. A zgodnie z art. 30 Konstytucji RP także godność.
Dobra osobiste, jako niezbywalne prawa, podlegają ochronie prawnej a regulacje prawne z tego zakresu znajdziemy w zapisach art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego.
Przyjmuje się ponadto, że zgoda należy do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych i tak, w Biuletynie Informacji Publicznej Okręgowych Izb Lekarskich podana jest definicja według której „zgoda to jednostronne, odwołalne oświadczenie mocą którego wyłączona zostaje bezprawność interwencji medycznej” – ale oczywiście w granicach dopuszczonych prawem – „przy jednoczesnym przyjęciu przez pacjenta” – lub osoby, która wyraziła zgodę w jego imieniu (opiekun prawny) – „ryzyka zwykłych następstw związanych z udzieleniem świadczenia zdrowotnego”.
Tak więc na gruncie prawa medycznego przyjmuje się, że zgoda wyrażona przez pacjenta to jednostronna czynność, analogiczna do oświadczenia woli, którą w każdej chwili można odwołać. Ale nie jest to też czynność prawna o jakiej mowa w prawie cywilnym i o jej ważności nie decyduje konieczność posiadania zdolności do czynności prawnych. A personel medyczny jest tylko wykonawcą woli świadczeniobiorcy, którą ten wyraził w oparciu o przedłożoną mu rzetelną informację.
Przedmiot zgody
Wszelkie dywagacje dotyczące zgody na interwencję medyczną należy rozpocząć od wyjaśnienia zagadnienia związanego z samym przedmiotem zgody, a mówiąc wprost, na jakie zabiegi pacjent musi zgodę wyrazić. Świadczenia zdrowotne, rozumiane szeroko jako wszelkiego rodzaju działania mające na celu zachowanie, ratowanie, przywracanie i poprawę zdrowia, zgodnie z Ustawą o zawodzie lekarza, dzielimy się na:
badania;
eksperymenty medyczne;
zabiegi operacyjne i metody leczenia lub diagnostyki, stwarzające podwyższone ryzyko, ale niekoniecznie ryzyko utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia, ciężkiego uszkodzenia ciała;
zabiegi operacyjne i metody leczenia lub diagnostyki, stwarzające ryzyko utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia, ciężkiego uszkodzenia ciała;
inne świadczenia zdrowotne.
Przy rozważaniach na temat zgody znajomość przedstawionej wyżej terminologii jest konieczna, gdyż znacznie ułatwia dokonanie właściwej oceny w zakresie wymaganej w konkretnych warunkach formy zgody oraz ustalenia podmiotu uprawnionego do jej wyrażania.
Obowiązek kwalifikowania podejmowanych działań w stosunku do pacjenta każdorazowo spoczywa na lekarzu i to on musi zdecydować, czy dana interwencja niesie za sobą bezpośrednie ryzyko utraty życia dla pacjenta, czy też jedynie stan podwyższonego ryzyka.
W praktyce największą trudność sprawia znalezienie granicy między zabiegiem operacyjnym lub metodą leczenia, stwarzającą podwyższone ryzyko, a tymi samymi działaniami wywołującymi ryzyko. W tym momencie zdaje się być pomocna klasyfikacja znajdująca się w przepisach ustawy Kodeks karny, gdzie terminy medyczne „rozstroju zdrowia i uszkodzenia ciała” zastąpiono wymiennie jednolitym pojęciem „uszczerbku na zdrowiu”, który zgodnie z treścią art. 156 i 157 tejże ustawy definiowany jest jako:
pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia;
inne ciężkie kalectwo, ciężka choroba nieuleczalna lub długotrwała;
choroba realnie zagrażająca życiu;
trwała choroba psychiczna;
całkowita albo znacznej trwałości niezdolność do pracy w zawodzie;
trwałe i istotne zeszpecenie lub zniekształcenia ciała.
Przyjmując spójność całego systemu prawa, można wnioskować, że wszystkie, inne od wyżej wymienionych (czyli o mniejszym ciężarze gatunkowym), niebezpieczeństwa mające bezpośredni związek z interwencją medyczną, mieszczą się w granicach podwyższonego ryzyka, a nie ryzyka utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia czy ciężkiego uszkodzenia ciała.
Jak już wielokrotnie wspominano przedmiot zgody (czyli opis określonej czynności leczniczej) jest ściśle związany z zakresem interwencji medycznej i musi zostać określony w sposób konkretny i jak najbardziej szczegółowy.
Musi to być zgoda, która dokładnie opisuje poszczególne czynności, a użyta w niej terminologia powinna być zrozumiała dla pacjenta.
Wyrażając zgodę pacjent pozwala lekarzowi na naruszenie swojej integralności fizycznej w ściśle określonym zakresie, co oznacza, że „lekarz, istotnie, ma wobec pacjenta, tylko taką władzę i takie prawa, jakich pacjent mu sam udzieli”.
Ale w wyjątkowych sytuacjach (określonych ustawą) lekarz może przekroczyć ten zakres, czyli działać bez zgody pacjenta lub zastosować przymus leczenia.
Warto przy określaniu przedmiotu zgody wskazać, iż jej przedmiotem nie mogą być zabiegi medyczne niezgodne z prawem (np. eutanazja) – zgoda na tego typu czynności będzie bezprawną i nie będzie stanowić okoliczności wyłączającej bezprawność postępowania lekarza.
Mgr piel. Renata Jakubik
Źródło: Praca magisterska nadesłana do SPC (pierwsza publikacja 28.08.2018)
Za tydzień kolejna część pracy, serdecznie zapraszamy.