Ocena procedury wyrażania świadomej zgody przez pacjentów na wykonywanie inwazyjnych zabiegów kardiologicznych
Praca magisterska
Autor: mgr piel. Renata Jakubik
Cz. II
Historia zgody (c.d.)
Kolejnym aktem prawnym poruszającym problematykę zgody pacjenta było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 września 1932 r. o wykonywaniu praktyki lekarskiej (Dz. U. Nr 81, poz. 712 ze zm.) – zgodnie z treścią z art. 12 ust. 1, lekarz mógł dokonywać zabiegów operacyjnych tylko za „uprzednią zgodą chorego lub jego prawnego zastępcy, wyjąwszy przypadki, gdy życiu grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo”. Istotnym uzupełnieniem wyżej wymienionego artykułu była treść §6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Opieki Społecznej z dnia 30 stycznia 1934 r. wydanego w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych o wykonywaniu praktyki lekarskiej (Dz. U. Nr 11, poz. 96 ze zm.), który stanowił, że zgoda na dokonanie zabiegu operacyjnego „powinna być wypowiedziana wobec jednego przynajmniej świadka bądź stwierdzona na piśmie”.
Także w ustawie z dnia 28 października 1950 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. Nr 50, poz. 458 ze zm.) nie zostało w sposób całościowy uregulowane zagadnienie zgody pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego, regulujący ją art. 17 wprowadził wymaganie jej uzyskania od chorego, jeżeli zaś chodzi o osoby małoletnie i „dotknięte chorobą psychiczną lub niedorozwojem psychicznym – zgody ustawowego przedstawiciela, bądź faktycznego opiekuna”. Przepis ten nie znajdował jednak zastosowania, gdy chory był nieprzytomny lub niemożliwe było porozumienie się z jego przedstawicielem ustawowym. Ale wskazywał drogę postępowania (w sytuacji gdy zwłoka w przeprowadzeniu zabiegu mogłaby spowodować ujemne następstwa) poprzez zobligowanie lekarza do zasięgnięcia opinii drugiego lekarza, a jeśli byłoby to niemożliwe, bądź połączone ze znacznymi trudnościami, pozwalał podjąć lekarzowi decyzję (dotyczącą wykonania zabiegu operacyjnego) samodzielnie i jednocześnie nakazywał, aby o tym fakcie uczynić wzmiankę w karcie operacyjnej – zgodnie z art. 17 ust. 2. Regulacje te nie tylko potwierdzały istniejące już zmiany w postrzeganiu roli lekarza, ale miały także moc sprawczą tworzenia nowych standardów postępowania medyka w stosunku do pacjenta. Ale były to nadal unormowania dosyć zawężone w swej treści, a tym samym stwarzające ogromną przestrzeń do diametralnie różnych interpretacji.
Kolejnym aktem prawnym (a zarazem pierwszym w III Rzeczypospolitej) była ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm. – obecnie już nieobowiązująca), gdzie w art. 19 czytamy o tym, że pacjent ma prawo do „wyrażania zgody lub odmowy jej udzielenia na określone świadczenia – po uzyskaniu odpowiedniej informacji”. Ustawa ta dotyczyła tylko zakładów opieki zdrowotnej i stanowiła uregulowania jedynie w zakresie świadczonych tam usług co oznacza, że obejmowała wyłącznie lekarzy pracujących w tego rodzaju jednostkach. Zapisy te nie dotyczyły stosunków pacjent-lekarz w przypadku, gdy „świadczenia były udzielane w ramach innej formy działalności np. prywatnej praktyki lekarskiej”.
Dalsze uszczegółowienia normatywów prawnych, w obszarze zgody na zabieg medyczny, znalazły swoje zapisy w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 125 ze zm.). Ustawa ta (poprzez zapisy art. 31 – 35) w znacznej mierze rozszerzyła zakres podmiotowego obowiązku uzyskania zgody na zabieg poprzez regulację zobowiązania uzyskania zgody w każdej formie działalności medycznej. Wyżej przytoczone artykuły (z uwagi na fakt, iż są obecnie obowiązującymi zapisami prawnymi) zostały szczegółowo omówione w dalszej części niniejszego opracowania.
Rozpatrując genezę powstawania obowiązku pozyskiwania od pacjenta zgody na leczenie należy przytoczyć zapisy ustawy, która wyprzedziła znacznie regulacje zawarte w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, i jako pierwsza podaje dokładnie okoliczności oraz warunki odstąpienia od obowiązku uzyskania zgody, a także ujmuje zgodę jako prawo pacjenta, a nie jedynie obowiązek po stronie lekarza. Jest to ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 882.). Zgodnie z treścią jej art. 3 pkt. 4, dla zagwarantowania pełniejszej ochrony praw pacjenta psychiatrycznego, pojęcie zgody zostało zdefiniowane i słowo „zgoda” oznacza „swobodnie wyrażoną zgodę osoby z zaburzeniami psychicznymi, która – niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego – jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w dostępny sposób informacji o celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, jej stanie zdrowia, proponowanych czynnościach diagnostycznych i leczniczych oraz o dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania”.
Dopiero uregulowania zawarte w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 186 ze zm.) nadają kwestii zgody na świadczenie usług medycznych charakter wynikający wprost z konstytucyjnych praw człowieka, określonych przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 ze zm.) – w art. 41 (dotyczącym wolności osobistej, w brzmieniu: „każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą”) oraz art. 47 (dotyczącym nietykalności osobistej, o treści: „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”).
Według tych unormowań prawnych, wola pacjenta ma zawsze charakter nadrzędny, nawet względem prawa do życia czy zdrowia, a także stanowi podwalinę do sformułowania takiego modelu współpracy pomiędzy lekarzem a pacjentem, który opiera się na partnerstwie w przebiegu procesu diagnostyczno – leczniczego.
Konstytucyjne źródła wolności obywatela w aspekcie relacji lekarz – pacjent można również dostrzec w treści art. 13 – 17 Kodeksu Etyki Lekarskiej oraz postanowieniach art. 5 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej, zgodnie z którym „Nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby zainteresowanej”, a „osoba zainteresowana może w każdej chwili swobodnie wycofać zgodę”.
Mgr pielęgniarstwa
Renata Jakubik
Źródło: Praca magisterska nadesłana do SPC (pierwsza publikacja 28.08.2018
Kolejne części pracy już wkrótce.