Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowia umiejscowiła w rejestrze ICD 10 pod symbolem F 17, gdzie F 17.2 obejmuje zespół uzależnienia od tytoniu, a F 17.3 zespół abstynencyjny po odstawieniu tytoniu.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdefiniowała nikotynizm jako „zespół objawów behawioralnych (zachowania), fizjologicznych i zmian procesów poznawczych, które pojawiają się w toku wielokrotnego używania środka. Zespół charakteryzuje się silną potrzebą przyjmowania środka, trudnościami w kontrolowaniu tego zachowania, uporczywym używaniem wbrew szkodliwym następstwom, przedkładaniem przyjmowania środka ponad inne zajęcia i zobowiązania, zwiększoną tolerancją i niekiedy występowaniem objawów zespołu abstynencyjnego”.
Młodość jest okresem, w którym najczęściej rozpoczyna się palenie papierosów. Wynika to przede wszystkim z chęci okazania swojej dorosłości, zaimponowania, czy przystąpienia do grupy. Nie bez znaczenia jest fakt łatwego dostępu do papierosów. Również nie rzadko palący rodzice stanowią wzorzec dla młodego człowieka.
Początkowo osoba rozpoczynająca palenie doznaje szeregu nieprzyjemnych objawów takich jak: kaszel, poczucie duszności, mdłości, czy zawroty głowy. Następnie w wyniku porażenia komórek nerwowych przez trujące substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym, odpręża się i rozluźnia. W następstwie bezwiednie zapala kolejnego papierosa. Jest to wg C. Cekiery faza wstępna w drodze do uzależnienia się od palenie tytoniu.
Kolejna faza, faza ostrzegawcza charakteryzuje się coraz większą tolerancją na nikotynę, wzrasta liczba wypalanych papierosów. Palacz zaczyna dostrzegać nasilanie się potrzeby zapalenia papierosa, odczuwając już objawy abstynenckie. Wytwarza też coraz więcej mechanizmów obronnych tłumaczących jego działania. Okres, gdy palacz nie kontroluje już ilości wypalanych papierosów, odczuwając bardzo silną potrzebę palenia, to faza krytyczna. W fazie przewlekłej natomiast, dochodzi do negatywnych skutków zdrowotnych. U palacza pojawia się kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, spada kondycja fizyczna, po czym zaczynają rozwijać się choroby związane z paleniem tytoniu.
W początkowym okresie palenia tytoniu, człowiek jeszcze nie uświadamia sobie, że proces uzależnienia już się rozpoczął i zaprzecza, że ma z tym jakikolwiek problem. Jest to
w życiu palacza etap przedświadomy. Świadomość problemu pojawia się wówczas, gdy osoba paląca zaczyna odczuwać przykre dolegliwości kojarząc je z paleniem papierosów. Mimo to kontynuuje palenie, rozważając swój problem. Jest to moment w życia palacza, w którym niektórzy podejmują trudną walkę z nałogiem.
Spotyka się jednak dużo osób uzależnionych od palenia tytoniu, którzy nigdy nie dochodzą do etapu świadomego, dopuszczając do postępu groźnych chorób. Zaprzeczając faktom w dalszym ciągu palą papierosy, doprowadzając do przedwczesnego kalectwa i zgonu.
Wśród tych osób często można spotkać ludzi wykształconych, kompetentnych, którzy paląc papierosy wykazują niedorzeczne zachowania, niezgodne z ich normami, przekonaniami i wiedzą. Palenie papierosów jest czynnością nonsensowną, mechaniczną i niestety rzadko skłaniającą do refleksji.
W czasach współczesnych, tempo życia wywołuje często duże napięcie psychiczne
i ludzie żyją niezbyt aktywnie. Powoduje to poszukiwanie sposobów na odreagowanie. Jednym ze sposobów staje się palenie papierosów. Zdenerwowanie powoduje nie kontrolowane wypalanie dużej ilości papierosów, doprowadzając do sytuacji odpalania jednego papierosa od drugiego. Regularne palenie papierosów doprowadza do tego, że po zaprzestaniu palenia w ciągu 24 godzin, człowiek doznaje szeregu objawów, zwanych zespołem abstynencyjnym. Należą do niego głód nikotynowy, czyli niepohamowana chęć zapalenia papierosa, niepokój, drażliwość, stany lękowe, złość, frustracja, problemy
z koncentracją, bezsenność, zwiększony apetyt, zwłaszcza na słodycze.
Do rozpoznania poziomu uzależnienia zazwyczaj stosowany jest Test Tolerancji Fagerströma. Zawiera on kilka pytań umożliwiających ustalenie u palącej osoby uzależnienia i ocenę jego stopnia.
Jednakże najlepsze efekty uzyskuje się przeprowadzając Test Kontrolnego Uzależnienia od Nikotyny HONC. Jest to dziesięć pytań, z których udzielenie odpowiedzi twierdzącej na jedno z pytań, pozwala stwierdzić, że zaczął się proces uzależnienia. Test ten jest najbardziej ceniony w ocenie uzależnienia od tytoniu młodych osób.
Niepokojący jest fakt palenia tytoniu przez dzieci i młodzież.
Rozpoczynanie palenia tytoniu wśród dzieci i młodzieży niesie za sobą poważniejsze konsekwencje w wieku późniejszym.
Za uzależnienie od tytoniu odpowiedzialna jest nikotyna, alkaloid zawarty w dymie tytoniowym.
Dym tytoniowy jest produktem procesu spalania tytoniu. W stożku papierosa, podczas palenia, temperatura dochodzi do 900oC, natomiast miejscowo obszarze obwodowym papierosa może dochodzić nawet do 1050oC. Dym, który jest wdychany przez osobę palącą osiąga temperaturę 25 – 50oC. Podczas procesu spalania tytoniu powstaje około 4 – 5 tysięcy, w tym 40 rakotwórczych. Dym tytoniowy to trzy grupy zasadniczych składników: gazy, składniki ciekłe, czyli faza parowa oraz stałe, nazywane fazą cząstkową.
Ogromna część tych składników, to związki trujące. Mają między innymi działanie kancerogenne i mutagenne.
Trucizny wymieniane najczęściej to:
- cyjanowodór,
- butan,
- benzopiren,
- amoniak,
- aceton,
- chlorek winylu,
- formaldehyd,
- kadm, polon,
- naftalina,
- tlenek węgla,
- arsen,
- fenole,
- substancje smołowate
- i nikotyna.
Nikotyna została przez WHO została uznana za substancję silnie uzależniającą i trującą. Występuje pod postacią bezbarwnej cieczy, która pod wpływem powietrza staje się brunatna. Jako substancja trująca porównywana jest z kwasem pruskim, czyli cyjanowodorem. Uzależnienie od niej porównywalne jest z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków.
Proces postępowania zależności jest zbliżony do przebiegu uzależnienia od heroiny i kokainy.
Analizując skład dymu tytoniowego można z całym przekonaniem stwierdzić, jak duże spustoszenie w organizmie człowieka czyni inhalowanie wraz z dymem papierosowym toksycznych substancji. Palenie tytoniu doprowadza do tego, że większość nikotynistów umiera przedwcześnie.
mgr Joanna Lewoniewska
Źródła:
ICD 10 Rewizja dziesiąta. Wydane przez Światową Organizację Zdrowia 1992, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków 1996.
Jędrzejko M. (red.): Współczesne teorie i praktyka profilaktyki uzależnień chemicznych i nie chemicznych, Fundacja Pedagogium, Pułtusk-Warszawa 2009.
Cekiera C.: Tytoń. Wydawnictwo KUL, Lublin 2005.
Cungi C.: Stawić czoło uzależnieniom, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2007.
Zatoński W.: Jak rzucić palenie. Wydanie VII, Centrum Onkologii-Instytut w Warszawie, Warszawa 1999.
Siemińska A.: Kiedy zaczyna się uzależnienie od nikotyny?, Gdańsk, Via Medica, 2011, http://www.pneumonologia.viamedica.pl
Antos E., Wachowska-Krzywy E.: Większa śmiertelność gratis. Magazyn pielęgniarki i Położnej, Warszawa 2012, nr 4.
Cekiera C.: Psychologiczno-kliniczne i etyczno-moralne aspekty uzależnienia od tytoniu [W:] Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie? Cekiera Cz. (red.), Zatoński W. (red.), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001.